Wat je niet zegt behoort aan jou, wat je wel zegt aan je vijanden

In het tweede deel van haar wervelende Marokko-trilogie in wording brengt Leïla Slimani met trefzekere details en vaak geestige dialogen een corrupte maatschappij tot leven.

In haar trilogie in wording Het land van de anderen wil Leïla Slimani – volgens het beproefde recept van de wederwaardigheden van drie generaties vrouwen – een beeld geven van haar familiehistorie en de manier waarop die verweven is met de geschiedenis van de voormalige Franse kolonie Marokko in de twintigste eeuw.

In het prachtige eerste deel, Mathilde, vertelde zij het verhaal van haar grootmoeder, een vrouw uit de Elzas die trouwde met een Marokkaanse man, hem volgde naar zijn vaderland en zich daar, in de archaïsche plattelandsmaatschappij, zo goed mogelijk staande hield en zelfs een kliniekje opzette die haar een zekere mate van onafhankelijkheid bood.

In dit tweede boek Kijk ons dansen gaat het om Mathildes dochter, Aïcha, die medicijnen studeert in Straatsburg en afstand neemt van het grotendeels traditionele milieu waarin zij is opgevoed. De jonge ambtenaar Mehdi probeert Aïcha te veroveren. Mehdi maakte ooit als een communistische intellectuele rebel indruk op haar, maar hij moet zich plooien naar de rol die de paternalistische maatschappij hem opdringt.

Rijke groep personages

Rond dit tweetal beweegt zich een bonte, rijke groep personages uit verschillende geledingen van de maatschappij. De lezer ziet een doorsnee van de trage, van paradoxen doortrokken evolutie van hun levens.

Die paradoxen en de daaruit voortvloeiende spanningen zijn grotendeels te herleiden tot de Franse koloniale erfenis, waarin een individualistisch vooruitgangsgeloof werd geënt op een immobiele, traditionele maatschappij. Slimani’s impliciete, via de belevenissen van haar personages naar voren gebrachte analyse ervan, is bijzonder treffend.

De strakke, sobere, bijna droge stijl van Een zachte hand, de roman waarmee Slimani enkele jaren geleden beroemd werd, heeft de schrijfster in deze reeks ingeruild voor een bijna tegenovergestelde, veel weelderiger en warmere, lyrische en genereuze verteltrant. Ze geeft veel ruimte aan beschrijvingen van intimiteit en de schoonheid van de Marokkaanse natuur. Dat gaat haar bijzonder goed af, zoals blijkt uit prachtige passages als de volgende: ‘Aan het eind van de dag kleurde de hemel oranje en paars. De zee werd kalm, lag klaar om de zon op te slokken. De golven braken niet meer op het strand, maar vloeiden uit, bijna zonder geluid, en streelden het zand.’

Over elkaar heen buitelende lotgevallen

Zoiets is een genot om te lezen en een aangenaam rustpunt in het boek, want de kern van het boek wordt gevormd door de over elkaar heen buitelende lotgevallen van de vele personages.

Slimani weet, zonder ook maar ergens zwaar op de hand te worden, goed voelbaar te maken wat het betekende om in de jaren zestig van de vorige eeuw te moeten leven in een zich stormachtig ontwikkelend land als ­Marokko. Het land was pas kort onafhankelijk, de jonge koning Hassan II was druk bezig zijn onbarmhartig, tot op het merg kleptocratisch en op onderwerping gebaseerd bewind te consolideren. In trefzekere details en rake, vaak geestige dialogen brengt Slimani deze corrupte maatschappij tot leven.

Zij laat daarbij, altijd gevoelig voor de nuance, ook zien hoe de meesten ongewild slachtoffer zijn van zo’n keurslijf van tradities, hypocrisie en corruptie. ‘Er is altijd iemand die weet wat je doet’, zegt een personage. En een ander, die werkt voor de geheime dienst, verwoordt het nog explicieter: ‘Wat je niet zegt, behoort aan jou. Wat je wel zegt, behoort toe aan je vijanden.’

Leïla Slimani
Kijk ons dansen
Uit het Frans vertaald door Gertrud Maes.
Nieuw Amsterdam; 302 blz. €2 4,99