Wat is de oorsprong van het woord ‘hel’ in onze aanstaande klimaathel?

Behalve in de kerk, waar ‘hel’ soms nog verwijst naar de onderwereld waar de verdoemden na hun dood verblijven, wordt dit woord tegenwoordig meestal figuurlijk gebruikt. Gewoonlijk wordt er dan ‘een hel op aarde’ mee bedoeld, dat wil zeggen een verschrikkelijk oord of een ondraaglijke toestand.

In die figuurlijke betekenis figureert het woord ook in samenstellingen als huwelijkshel, oorlogshel en verkeershel. Een jaar of tien geleden kwam daar het woord klimaathel bij. Een van de eerste vindplaatsen is een NRC-column uit 2013 waarin Rosanne Hertzberger een korte pauze in de opwarming van de aarde typeerde als een hapering ‘op de weg naar de klimaathel’.

Pas vanaf 2019 begon klimaathel langzamerhand courant te worden. VN-baas Guterres gaf het woord vorig jaar vleugels toen hij stelde dat we inmiddels met z’n allen ‘op de snelweg naar de klimaathel’ zitten.

Hoe die klimaathel eruitziet, weet niemand, maar het traditionele beeld van het hellevuur indachtig, zal het er wel heet zijn.

Onder een steen leggen

Hel maakte in de tiende eeuw zijn entree in het Oud-Nederlands, waarna het niet meer zou verdwijnen als naam van het dodenrijk, de onderwereld oftewel ‘de andere wereld’ en meer specifiek het rijk der duisternis, waarvoor onze voorouders trouwens allerlei tot de verbeelding sprekende synoniemen gebruikten, zoals duivelskrocht, jammerrijk, vuurkolk en zwavelpoel.

Etymologen vermoeden een verband tussen ons woord hel en het werkwoord helen in de betekenis verbergen, zoals we dat nog aantreffen in verhelen (verzwijgen, geheimhouden) en onverholen (openlijk). Mogelijk gaat dat werkwoord op zijn beurt terug op een taalvorm ter aanduiding van een steen en was de oorspronkelijke betekenis ‘onder een steen leggen’, d.w.z. begraven. Vandaar misschien die ‘onderwereld’. Letterlijk betekent hel echter ‘verborgen wereld’: een wereld (onder de grond) naar de aard waarvan we slechts kunnen gissen.