Wat betekent het als ‘de meeste Russen’ ons als werkelijke vijand zien?

Als NOS-Ruslandcorrespondent Iris de Graaf niet zo serieus had gekeken bij ‘een jaar oorlog in Oekraïne’, was het bijna grappig geweest. In een interviewtje met Mariëlle Tweebeeke in Nieuwsuur zei ze tot drie keer toe ‘speciale militaire operatie’, duidelijk gearticuleerd. Geen ‘invasie, oorlog, misdaden’. Ze had geen knipperende oogleden ook, of de zweem van een verontschuldigend lachje om de mondhoek. Dan denk je meteen dat ze het land uit geknikkerd wordt als ze die andere woorden zegt.

Het was donderdag 23 februari, de Dag van de beschermers van het vaderland, voorheen het Rode Leger. En ja, hun land moet beschermd worden, is de bevolking verteld. “De meeste Russen hier hebben inmiddels het idee dat ze in een totale oorlog met het Westen verwikkeld zijn”, zei De Graaf, “een defensieve oorlog voor het voortbestaan van Rusland.”

Vage angst

Ik zit met mijn oren te klapperen, én bemerk een vage angst. ‘De meeste’ Russen? Ik zou wel willen weten hoeveel procent van de ruim 143 miljoen inwoners zich de propaganda laat toedienen. Poetin stuurt al spionnen en hackers op ons af, maar wat betekent het als ‘de meeste Russen’ ons als werkelijke vijand zien?

Het zondagmiddag-discussieprogramma Buitenhof (VPRO, AvroTros, BNNVara) wijdde donderdagavond een ‘speciale uitzending’ aan de informatie-oorlog die al veel langer loopt. Verhelderend, maar onvermijdelijk nog steeds met blinde vlekken.

Pieter Jan Hagens sprak in de studio met twee journalisten die uit noodzaak Russisch nieuws vanuit Amsterdam brengen: Derk Sauer, oprichter van The Moscow Times, en Tichon Dzjadko, oprichter van de kritische, Russische tv-nieuwszender in ballingschap TV Rain. Presentator Maaike Schoon bezocht die redactie. Ze sprak presentator Polina Milusjkova die in de ogen van haar oma een verrader is. “Als een slecht liedje een week lang overal wordt gespeeld, ga je het vanzelf leuk vinden”, legde zij het geloof in de propaganda uit.

Ook journalisten weten niet alles

Twan Huys was in Kiev en vroeg journalisten of zij hun werk nog wel kunnen doen, en de waarheid achterhalen. “De waarheid is gefilterd. Wat je ziet is maar een stukje”, zei prijswinnend oorlogsfotograaf Eddy van Wessel, die met een achterbak vol bagage en een kogelwerend vest richting het oostfront reed. Huys sprak ook de beroemde CNN-oorlogscorrespondent Clarissa Ward. “In elke oorlog doen beide partijen hun best om het narratief te bepalen”, hamerde zij erop. “Het ís mogelijk dat wij journalisten niet alles weten.”

Goed dat ze zich daarvan bewust zijn, maar ik hoorde weinig nieuws. Aan tafel bij Hagens wel. Derk Sauer heeft veel contact met Russen en zijn zoon die vanuit Amsterdam voor The Guardian werkt, had laatst zelfs een gevangene aan de telefoon in Rusland. Er kan nog heel veel wel, maar anoniem. “We zijn weer terug bij de tijden dat mensen alleen de waarheid spreken aan de keukentafel. Op straat vertellen ze een heel ander verhaal.”

Nieuwszender TV Rain merkt dat zijn publiek groeit en de steun voor de oorlog afneemt. Tichon Dzjadko: “Wij spreken tot de mensen in het midden, die twijfelen. Miljoenen Russen hebben een honger naar onafhankelijke informatie.” Bemoedigend. Maar hoe weeg je die ‘miljoenen’ op een totaal van 143 miljoen? Hagens vroeg er niet naar en ik bleef zitten met de dreiging van onvolledige informatie.

Vijf keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas columns over televisie.