Was Louis Couperus non-binair? Museum opent ‘gedurfdste tentoonstelling ooit’

Dit is de meest gedurfde tentoonstelling die het Louis Couperus Museum ooit heeft georganiseerd, beaamt directeur Josephine van de Mortel. “Normaal belichten we thema’s als het eten of de muziek in Couperus’ werk. Dit keer verbinden we zijn persoon met de mooie regenboogwereld van nu.”

Het pikantste onderdeel is een oude zwartwitfilm waarop de mogelijke erotische dromen van de schrijver te zien zijn. Op een wand worden beelden geprojecteerd van gespierde, vrijwel geheel naakte mannen die aan het strand met elkaar stoeien. “Zo expliciet als dit hebben we het hier nog nooit gehad”, verklaart medeconservator Henk Boelmans Kranenburg. “We wilden het eens heel anders aanpakken dan de afgelopen 25 jaar.”

Mademoiselle Couperus

Couperus, non-binair avant la lettre?, zo luidt de prikkelende titel van de expositie op huiskamerformaat. Essayist en Couperus-liefhebber Bas Heijne verricht vrijdagmiddag de opening. Het is meteen een soort aftrap van het Couperusjaar. De schrijver (1863-1923) overleed honderd jaar geleden, een jubileum dat niet onopgemerkt voorbij mag gaan.

Maar was Couperus werkelijk non-binair? “Het was een verfijnde, ietwat feminiene man”, zegt Van de Mortel. “Hij speelde graag met gender, hield ervan om zich mooi uit te dossen en had een nogal krakerig, vrouwelijk stemgeluid. Daarom zijn er zoveel karikaturen van hem gemaakt.”

Tijdgenoten schilderden de schrijver geregeld af als een travestiet. Ze tekenden hem bijvoorbeeld als ‘Mademoiselle Couperus’, op hoge hakken in een zwierige japon, terwijl hij zijn gezicht poederde voor een kapspiegel. Of ze portretteerden hem met dieprood gekwaste lippen, parmantig naar voren getuit tussen zijn snor en sikje.

“Vaak was het de kift van collega’s”, zegt Van de Mortel. “En veel kritiek kwam anoniem. Dat is een parallel met wat er nu online gebeurt. Daar krijgen non-binaire personen van alles over zich uitgestort door onbekenden.”

‘Het non-binaire aspect is een handig bruggetje’

Tot dusver werd Couperus nooit als non-binair geduid, ook niet door zijn biografen. Die zagen hem eerder als homoseksueel. Omdat je over zoiets destijds niet open kon zijn, sloot hij een verstandshuwelijk met zijn nicht. Van haar kreeg hij alle vrijheid om buiten de deur – en vooral in het zonnige buitenland – met intieme vrienden te verkeren.

Waarom noemen de samenstellers hem dan niet gay maar non-binair? Omdat die kreet zo populair is? “Nee, dat niet”, zegt Van de Mortel. “We willen Couperus begrijpelijk maken voor mensen van nu. Het non-binaire aspect is dan een handig bruggetje. Daar komt bij dat Couperus zich nooit openlijk over zijn geaardheid heeft uitgelaten. We weten dus niet zeker wat hij was. Daarom wilden we hem niet in het homoseksuele hokje stoppen. Zo zijn we uitgekomen bij non-binair: een beetje man, een beetje vrouw.”

In zijn werk speelt Couperus ook met genderrollen, aldus de samenstellers. Zo keren in zijn romans steeds drie typen mannen terug. De robuuste krachtpatser, vaak een militair; de beeldschone onbereikbare jongeling, gemodelleerd naar een figuur uit de klassieke oudheid; en ten slotte de feminiene dandy, geknipt en gekleed volgens de laatste modeprenten. Voor de vrouwenfiguren uit de romans geldt een soortgelijke driedeling: femme fatale, fragiele deerne en een nadenkender type tussen die uitersten in.

‘Mensen vinden troost bij Couperus’

“We krijgen in het museum ook bezoekers die zelf in geen enkel hokje passen”, zegt Van de Mortel. “Zij vertellen me dat ze troost vinden bij Couperus. Voor hen is hij een rolmodel. Daarom is het goed dat dit aspect nu een keer centraal staat.”

Op de expositie wordt de schrijver vergeleken met latere gendericonen, zoals fotograaf Robert Mapplethorpe – prominent aanwezig in een uitdagend, zwartleren pak – en kunstenares Frida Kahlo. De makers hopen zo een wat jonger publiek te trekken dan anders. “Ik denk ook aan kinderen”, zegt de directeur. “Die zijn al heel vroeg met gender bezig. Misschien moeten we ook een keer het Jeugdjournaal uitnodigen.”

Los van de maatschappelijk beladen genderkwestie hoopt de directeur vooral dat het werk van Couperus blijft voortleven. “Zijn oeuvre is zo rijk. Vijftig prachtige boeken in een fenomenale stijl. Als deze tentoonstelling ertoe bijdraagt dat meer mensen hem gaan lezen, zou dat geweldig zijn.”

Lees ook:
Louis Couperus: een groot psycholoog, een meesterstilist en een brutaaltje

Louis Couperus overleed honderd jaar geleden. Wat maakt zijn werk voor huidige lezers nog de moeite waard? Drie liefhebbers over de ‘springlevende’ boeken van de Haagse schrijver.