Waarom Rutte van een linkse wolk spreekt en niet van een links blok

Onlangs waarschuwde Mark Rutte in De Telegraaf voor een ‘linkse wolk’ in de Eerste Kamer. ‘Linkse wolk’ is een interessante metafoor, al was het maar omdat deze uitdrukking wat minder massief klinkt dan het synoniem ‘links blok’, terwijl de metafoor tegelijkertijd iets lijkt te benoemen dat minder vormvast en dus ongrijpbaarder is.

Wolk, een erfwoord dat teruggaat op een oeroude taalvorm voor ‘vochtig (worden)’, verwijst letterlijk naar een massa waterdruppeltjes of ijskristallen in de atmosfeer waaruit neerslag kan vallen. Op basis van visuele overeenkomst werd dit woord ook al snel courant voor een verschijnsel dat uit andere elementen dan waterdruppels of ijskristallen bestaat, zoals in ‘een wolk van sigarenrook’ en ‘rookwolk’.

Daarnaast heeft wolk onder meer de figuurlijke betekenis ‘grote hoeveelheid of massa’ gekregen, oftewel ‘zwerm’, zoals in ‘een wolk sprinkhanen, spreeuwen’, al speelt visuele gelijkenis met het meteorologische fenomeen hierbij ook een rol.

In Ruttes ‘linkse wolk’ heeft wolk in beginsel deze figuurlijke betekenis, getuige de eerste keer dat deze metafoor in het nieuws kwam. Dat was vóór de laatste Tweede Kamerverkiezingen: begin maart 2021 zei Rutte dat hij niet met ‘een hele linkse wolk van partijen’ aan tafel wilde gaan zitten. Daaruit blijkt dat hij met ‘wolk’ een groot aantal bedoelde.

Met zijn recente waarschuwing voor een ‘linkse wolk’ geeft Rutte de uitdrukking evenwel een nieuwe dimensie: door te waarschuwen roept hij met zijn ‘linkse wolk’ nu ook associaties op met een ‘donkere wolk’ (een dreiging) die ons blijkbaar boven het hoofd hangt. Die associatie verleent de metafoor ‘linkse wolk’ een extra gelaagdheid. Die gelaagdheid maakt ook dat reactie van PvdA-fractievoorzitter Attje Kuiken – ‘Ik snap dat het spannend is als linkse wolken zich boven een VVD-premier samenpakken’ – volstrekt logisch is.