Waarom je eigenlijk helemaal moet stoppen met TikTok

De app TikTok is razend populair én controversieel. Gebruikers weten niet dat ze al hun interesses, geaardheid en guilty pleasures delen met het Chinese platform. Vijf redenen om ermee te stoppen.

Urenlang lekker swipen in een infinite scroll; een eindeloze lijst met vrolijke kattenfilmpjes, dansende pubers en grappige sketches. Het is voor veel TikTok-gebruikers de manier om even te ontspannen. Maar de laatste tijd is het Chinese sociale medium vooral negatief in het nieuws. Maar liefst drie organisaties zijn bezig met een massaclaim tegen het bedrijf en de ChristenUnie wil de app het liefst helemaal verbieden.

De kritiek snijdt zeker hout, vooral omdat de privacy in het geding is. Gebruikers zijn zich vaak totaal niet bewust van de gevaren die ze lopen. Als waarschuwing geven we hieronder daarom vijf redenen waarom je zo snel mogelijk met TikTok zou moeten stoppen of, beter nog, er niet eens aan zou moeten beginnen.

Vooraf is het handig om te weten waarom TikTok zo populair is. Het gaat vooral om trends en challenges waarbij TikTokkers elkaar nadoen en gebruikmaken van dezelfde soundtrack; een liedje of een grappige uitspraak. Bijvoorbeeld #ilikeitpicasso: in het oorspronkelijke filmpje zien we iemand in een bizarre blauwe jurk met hoepels en een enorme bos oranje haar die staat te sleutelen aan een met zilverfolie ingepakte auto.

De maker van het filmpje loopt langs de bijzondere verschijning en vraagt wat het is. ‘Een kunstproject’, antwoordt de hoepeljurk. “Okay, I like it, Picasso”, zegt de filmer. Deze grappige uitspraak is vervolgens hergebruikt in talloze memes waarbij alledaagse dingen, zoals een nieuw kapsel, vage schilderijen en babypoppen worden verheven tot ‘kunstproject’. Sommige van die filmpjes zijn meer dan 24 miljoen keer bekeken.

Het vrolijke karakter, de snelheid en de eenvoud waarmee gebruikers zelf filmpjes kunnen plaatsen maakt het platform tot een soort drug. Je blijft scrollen en hopen op meer likes. Veel gebruikers ervaren de app als zeer verslavend, en dat is direct de eerste reden om er niet aan te beginnen.

1. Verslaving

TikTok is enorm verslavend, stelt de Stichting Massaschade & Consument, een van de organisaties die TikTok voor de rechter willen slepen. De stichting vroeg onderzoeksbureau Motivaction uit te zoeken hoe 10- tot 35-jarigen TikTok ervaren. 70 procent van hen zegt regelmatig op TikTok te zitten terwijl ze eigenlijk iets anders hadden moeten doen en 80 procent vindt TikTok eerder wel dan niet verslavend.

Ook voelen de meeste gebruikers zich goed en opgewekt na een tijdje TikTokken. Dat is precies het gevaar van veel sociale media, zegt Kelly Roelofs van stichting Be Aware, die op scholen voorlichting geeft over verslavingen. “Uit onderzoek blijkt dat je bij elk vrolijk filmpje een shotje dopamine krijgt. Op scans is duidelijk te zien dat die gebieden in de hersenen oplichten. En omdat TikTok uit korte filmpjes bestaat die elkaar heel snel opvolgen krijg je heel veel van die shotjes.”

Voor makers werk het ongeveer hetzelfde, zegt Roelofs. “Als je wordt opgepikt door het algoritme kun je heel snel veel likes en views krijgen, en ook dat zijn dopamineshotjes.” Hoe dat algoritme precies werkt weet niemand, maar het is wel de tweede reden om er niet aan te beginnen.

2. Algoritme

TikTok maakt makers sneller beroemd dan andere platforms en zuigt gebruikers sneller een filterbubbel in. Zorgelijk, want de site is voor veel jongeren een belangrijke nieuwsbron. Het algoritme is bij vrijwel alle sociale media het geheim van de smid, dus hoe het precies zit weten we niet. Wel is bekend dat het bij TikTok behoorlijk agressief is. Extremere filmpjes zie je eerst en bij elke like wordt het aanbod aangepast. Ook hoe lang je naar een filmpje kijkt wordt meegenomen. Uit onderzoek blijkt dat al binnen veertig minuten swipen en liken TikTok goed weet wat je interesses zijn. Eén hartje voor een kattenfilmpje zorgt in de tien minuten erna voor een lading aan snoezige poezen.

Het geheim zit vooral in de pagina waarmee de app opent: de For You Page, voor jou geselecteerd. Je hoeft dus niet zelf te bedenken wat je wilt zien, je hoeft zelfs geen mensen te volgen om een aanbod te krijgen dat bij je past, het algoritme weet dat beter dan jijzelf. En dat is niet alleen een manier om gebruikers vast te houden, het is ook een goudmijn voor adverteerders. En dat is reden drie om er niet aan te beginnen.

3. Adverteerders

Steeds meer marketeers zetten hun budgetten in op TikTok, want daar zit de gewilde jonge doelgroep. Ruim de helft van de gebruikers zegt dat het niet altijd duidelijk is of een filmpje reclame is en 88 procent van de ondervraagden in het Motivaction-onderzoek heeft weleens geld uitgegeven naar aanleiding van reclame op het platform. Het lukt TikTok heel goed om de juiste reclames vrijwel ongemerkt bij de juiste doelgroep te krijgen. En hoe doen ze dat? Door heel veel gegevens van hun gebruikers te verzamelen; reden vier – en misschien wel de belangrijkste – om niet aan TikTok te beginnen.

4. Privacy

Het op grote schaal onrechtmatig verzamelen van gebruikersgegevens en de doorverkoop daarvan is de belangrijkste aanleiding van de diverse massaclaims. Het is onduidelijk welke informatie TikTok allemaal verzamelt en wat er vervolgens mee wordt gedaan. Dat is tegen de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), waarin staat dat een netwerk transparant moet zijn over wat het van je weet.

Bovendien moet je bij het aanmaken van een account je e-mailadres, telefoonnummer en geboortedatum opgeven en krijgt TikTok toegang tot je camera, microfoon en contacten. Standaard staat je profiel open voor de hele wereld en maar weinigen weten de weg te vinden naar het knopje om dat uit te zetten. Volgens de Stichting Massaschade & Consument verzamelt TikTok daarnaast ook informatie van andere sociale media zoals Facebook en kan het platform de gegevens van het klembord van je telefoon inzien.

Volgens Lotje van Beek zijn TikTok-gebruikers min of meer vogelvrij. Maar dat is volgens de beleidsadviseur bij Bits of Freedom niet anders bij Instagram Reels of YouTube Shorts. “Eigenlijk maken al die BigTech-bedrijven er een potje van.”

Zo bezit Meta, het moederbedrijf van Facebook, ook Instagram en WhatsApp. En Google heeft naast een zoekmachine en Gmail ook YouTube. Bovendien werken die bedrijven ook nog met traceermethoden op andere websites via advertentiesystemen. “Die bedrijven brengen samen werkelijk al ons gedrag in kaart. TikTok is maar één app, maar zeker net zo giftig.” Een ander verschil is dat Google en Meta commerciële Amerikaanse bedrijven zijn en TikTok in Chinese handen is: reden vijf om er niet aan te beginnen.

5. China

De BBC ontdekte onlangs dat Byte Dance, het Chinese bedrijf achter TikTok, data over het algoritme heeft gedeeld met de Chinese overheid. Bovendien heeft TikTok onlangs de privacyvoorwaarden aanpast, waardoor Chinese medewerkers toegang krijgen tot de gegevens van Europese gebruikers. Het is onduidelijk om welke gegevens het gaat en welke medewerkers toegang krijgen. Wel is bekend dat China vergevorderd is met gezichtsherkenning en dat de Chinese overheid graag een vinger in de pap heeft bij Chinese bedrijven. Daarnaast kampt TikTok ook nog met beveiligingsproblemen. Als gebruiker weet je kortom totaal niet waar je aan toe bent.

Verbod

Als TikTok zo gevaarlijk is, waarom zou je het dan niet gewoon verbieden? Techjournalist Alexander Klöpping pleitte daar onlangs al voor, net als ChristenUnie-Kamerlid Don Ceder. Is dat dan de oplossing?

Een verbod op TikTok is volgens is volgens Van Beek van Bits of Freedom kortetermijndenken. “Bij een verbod zullen de gebruikers uitwijken naar bestaande kanalen zoals Instagram en YouTube en dan leren die bedrijven nog meer over ons online gedrag.” Van Beek raadt aan om te beginnen met het handhaven van de huidige regelgeving. “Dat gebeurt nu nog te weinig.”

Ook Roelofs van stichting Be Aware ziet niets in een verbod. Ze ziet dat TikTok jongeren ook iets oplevert. “Denk aan lifehacks, bijvoorbeeld de verschillende manieren waarop je een aardappelmesje kunt gebruiken. Voor veel jongeren is het ‘een momentje even helemaal niets’ en als je één app verbiedt gaan ze wel naar een ander platform. Bewustwording en voorlichting is veel belangrijker: dat je kunt herkennen wanneer gedrag obsessief wordt.”

Lees ook:

Hoe maak je sociale media echt sociaal?

‘Samen sociaal online’ is dit jaar het thema van de Week van de Mediawijsheid. Maar sociale media zijn lang niet altijd sociaal. Hoe moeten we omgaan met gepest en bedreigingen?