Waarom is het uitnodigen en niet innodigen?

Een collega vertelde een leuke taalanekdote. Haar dochtertje (5) was uitgenodigd voor een feestje, en merkte in een vlaag van taalbeschouwelijkheid op: ‘Maar mama, waarom is het eigenlijk uitnodigen? Het feestje is toch binnen? Dan zou het innodigen moeten zijn.’ Leuke vraag, maar blijkbaar niet nieuw. Een taaladviseur merkte in januari 2022 in het radioprogramma De Taalstaat al op dat deze vraag vaker gesteld wordt.

Taalkundig gezien valt natuurlijk allereerst op dat het voorvoegsel ‘uit’ er maar zo’n beetje bij hangt. Je kunt immers ook iemand ‘nodigen’ op een feestje, dat hele ‘uit’ speelt zeker voor de huidige betekenis van het woord geen enkele rol. Maar waar komt het vandaan? Waarom is dat er op een gegeven moment bij gekomen?

Vroeger werd ‘uit’, als het bij ‘nodigen’ voorkwam, als een apart woord geschreven. Het was dus een soort bepaling die het resultaat van het nodigen aangaf (‘naar buiten nodigen’). Maar als het doel een feestje binnen is, waarom was het dan niet ‘in’? Je kunt iemand toch ook naar binnen nodigen? Waarom is ‘binnennodigen’ dan geen woord geworden? Waarschijnlijk heeft dit te maken met de basisbetekenis van ‘nodigen’.

Noodzaak creëren

Oorspronkelijk betekende ‘nodigen’ vooral dat je bij iemand een noodzaak creëerde om iets te doen. Die noodzaak ontstond dus op de plaats waar de genodigde op dat moment was, en niet op een latere resultaatlocatie.

Er zijn meer werkwoorden die vooral inzoomen op het begin of het einde van een traject. Zo heb je ook ‘halen’ en ‘brengen’. ‘Halen’ gaat meer over het verwijderen van een bronlocatie, terwijl ‘brengen’ vooral de doellocatie benadrukt. Bij ‘ergens iets halen’ is ‘ergens’ de bron, bij ‘ergens iets brengen’ is ‘ergens’ de eindbestemming.

‘Uitnodigen’ gaat dus vooral over het allereerste begin van de actie. Je moet eerst zorgen dat je iemand ergens ‘uit’ krijgt.