Vooral de 'Gutmenschen' krijgen van Duitse journaliste Carolin Emcke gelijk

Carolin Emcke
Tegen de haat
Vert. ralph aarnout en Jantsje Post
De geus; 256 blz. € 17,99

Een kleine twee jaar geleden kregen zo’n twintig Syrische, Iraanse en Libanese vluchtelingen een grimmig onthaal in het Saksische dorpje Clausnitz, gelegen in de voormalige DDR. Hun bus werd omringd door boze dorpsbewoners die met slogans duidelijk maakten dat die buitenlanders allesbehalve welkom waren. Wir sind das Volk, scandeerden ze, de vluchtelingen waren dat dus niet.

De inzittenden van de bus met het ironische opschrift Reisgenot, waren doodsbang, zo is op video’s te zien die nog steeds op YouTube staan. Toen een jonge vluchteling zijn middelvinger opstak, was dat voor de politie aanleiding hem hardhandig naar buiten te sleuren, tot grote vreugde van de omstanders. De agenten deden weinig om de vluchtelingen te beschermen of gerust te stellen.

Dieptepunt in de vluchtelingencrisis

Het Clausnitz-incident was een dieptepunt in de vluchtelingencrisis in Duitsland. Het deed zich voor enkele maanden nadat bondskanselier Merkel haar omstreden woorden Wir schaffen das uitsprak. De gebeurtenissen maakten duidelijk dat niet iedere Duitser daar zo over dacht.

In haar boek ‘Tegen de haat’ staat de Duitse journaliste Carolin Emcke uitvoerig stil bij ‘Clausnitz’. Ze vraagt zich af wat de schreeuwende omstanders bewoog. Waar kwam die vreemdelingenhaat vandaan, want dat was het toch. En waarom keek de groep mensen eromheen alleen maar toe, waarom grepen ze niet in? Wat was er in de politieagenten gevaren?

Emcke noemt nog een tweede voorbeeld: het verhaal van de zwarte Amerikaan Eric Garner die een kleine vier jaar geleden in New York overleed nadat blanke (pardon: witte) agenten, die hem van illegale sigarettenverkoop verdachten, bij hem een nekklem hadden gezet. Emcke noemt dit een vorm van institutioneel racisme waartegen de beweging Black Lives Matter is opgekomen. Waar komt dat racisme toch vandaan?

Twee groepen

Als homoseksueel en publicist behoort de auteur naar eigen zeggen tot maar liefst twee groepen waarvan men in deze wereld grote afkeer heeft. Dus ze weet hoe verachting voelt. Maar Emcke beseft dat ze nog geluk heeft dat ze een Duits paspoort heeft en wit is (de vertalers leggen in een voetnoot uitvoerig uit waarom zij het Duitse woord weiss, dat zowel wit als blank kan betekenen, in het boek als wit vertalen). Maar er zijn mensen die nog weerlozer zijn tegenover de haat en de verachting, ‘omdat ze zwart zijn of islamitisch of allebei of omdat ze geen papieren hebben’.

Emcke is scherp in haar analyse van wat haat is en wat het mensen aandoet. En wat zij daartegenover zet is zeker behartenswaardig: sta open voor andermans mening, laten we verdraagzaam zijn, zeker ook jegens minderheden en buitenlanders - een veelstemmige samenleving is het mooiste wat er is.

Maar het is tegelijkertijd erg politiek correct wat ze beweert, het is een wijd openstaande deur die ze nog eens flink intrapt. Met goed fatsoen kun je het met geen enkele zin oneens zijn. En het boek is bovendien van een dodelijke saaiheid en ernst. In de ruim 250 bladzijden zit geen greintje humor, relativering of lichte toets.

Vredesprijs

Het boek verscheen een jaar geleden in Duitsland. Carolin Emcke kreeg in die tijd de Vredesprijs van de Duitse boekhandel, een onderscheiding met aanzien en een indrukwekkend rijtje laureaten als Susan Sontag, Martin Walser, Jürgen Habermas en David Grossman. In die reeks past Emcke heel goed. Ze is een gerespecteerd journalist die regelmatig uitstekende verhalen schrijft voor toonaangevende bladen als Der Spiegel en Die Zeit. Van haar hand verschenen geruchtmakende reportages uit crisisgebieden als Irak, Afghanistan, Pakistan en de Gazastrook. Die artikelen hebben vaak een waardevolle bijdrage geleverd aan het publieke debat in Duitsland over oorlog, migratie en vluchtelingen.

Maar dat Emcke de Vredesprijs kreeg was zacht gezegd niet onomstreden. Critici vonden ‘Tegen de haat’ overgewaardeerd. Vanwege de algemeenheden nodigt het essay juist niet uit tot discussie. Zijn het niet vooral de Gutmenschen en de Bahnhofklatscher (mensen die al staan te klappen als er op een station een trein met vluchtelingen aankomt) die in hun gelijk worden bevestigd? Minder waarschijnlijk is het dat de boze omstanders in Clausnitz door het boek van mening zijn veranderd. Als ze het al hebben gelezen.

Lees hier meer boekrecensies van Trouw.