Voor ongepolijste flapuits als Paul de Leeuw is in Hilversum helaas weinig plaats meer

Paul de Leeuw is tijdloos, zegt de één. Nee, hij heeft zijn tijd gehad, vindt de ander. Het is allebei waar, ontdekte ik zaterdagavond bij het bekijken van Paul de Leeuw 60 jaar! Dat zijn originaliteit elke tijd overstijgt, bleek wel uit de hilarische aflevering waarin de tv-komiek nudisten, clowns en breiende vrouwen samenbracht ter ‘viering’ van tien jaar Lubbers. Of uit die show met vrouwen in de overgang, tegen wie hij grapte: “Hebben jullie met Pasen last van je eierstokken?”

Tegelijkertijd zou die grap tegenwoordig misschien niet meer kunnen. De kritische documentaire van Hetty Nietsch (BNNVara) bevatte tal van fragmenten die in deze tijd van woke- en cancelactivisme tot ophef zouden lijden. Bob de Rooij die seksadvertenties afbelt op zoek naar een ‘gewillige stewardess’; een kogelregen van tomaten, afgevuurd op De Leeuws hoofd; een jonge auditant die finaal wordt afgekraakt, ook al is dat van tevoren afgesproken.

De tijd is veranderd, de 60-jarige tv-ster niet. Dat is het hele punt. Die discrepantie werd pijnlijk duidelijk uit de verontwaardiging van Richard Groenendijk over een opmerking van zijn collega vorig jaar in Op1. “Wij gaan straks naar bed”, had de Leeuw tegen een jongeman gezegd. “Grensoverschrijdend gedrag”, noemde Groenendijk dat zaterdag. “Matthijs van Nieuwkerk zou er voor worden ontslagen.”

De onbesuisdheid die de weg naar De Leeuws succes plaveide, begint zich nu steeds meer tegen hem te keren. Astrid Joosten zei dat Op1 voor haar mede-presentator te zeer een keurslijf was. Daarom was het snel met die carrière gedaan. “Grofheid werkt soms, maar kan ook een grens overschrijden”, meende Hans Kesting. Dat ben ik met hem eens, wat niet wegneemt dat ik vanaf de allereerste Schreeuw van de Leeuw om Paul heb moeten schaterlachen. En ook dit weekend, bij de oude fragmenten, overkwam het me weer. Een tijdloos talent, ik zei het al.

De Leeuw maakte totaalamusement met zang, muziek, cabaret en interviews met inhoud. Hij democratiseerde de beeldbuis: blinden gaf hij een gezicht, doven een luisterend oor, dementerenden een plek onder de zon. Hij doorbrak het taboe op aids (gaf aidspatiënt René Klijn een zoen) en emancipeerde mensen met down. Maar vooral dompelde hij ons onder in een bad van ongeremde vrolijkheid. De Leeuw trok zich weinig aan van tv-wetten, zette de kijker graag op het verkeerde been, en vond niets te gek. “Hij maakte problematische dingen vanzelfsprekend en kon er daardoor makkelijk grappen over maken”, vertelde Cornald Maas.

Toen ik het De Leeuw-circus aan me voorbij zag trekken, dacht ik: jammer dat we dit totaalamusement niet meer zien bij de NPO. Ook dat heeft met de tijdgeest te maken. Hilversum denkt, vanwege de concurrentie met de commerciëlen, in strenge formats waarin voor ongepolijste flapuits als De Leeuw weinig plaats meer is. Ja, we zagen recent Busje komt zo, maar in de Volkskrant verklapte de tv-artiest afgelopen week aan welk pakket van eisen zijn nieuwe programma had moeten voldoen: niet te lang, vaste onderdelen, gericht op een jong publiek, en s.v.p. geen oudere artiesten.

De vraag is of we nog veel zullen zien van de jarige. Zijn wrange lot is dat hij in zijn tijdloosheid uit de tijd is geraakt.

Een keer per week schrijft Willem Pekelder over televisie.