Voor de wilde natuur van de Rotterdamse haven bedacht Eric Vloeimans passende muziek

Het gras is altijd groener aan de overkant. Na 38 jaar in Rotterdam te hebben gewoond, besloot Nederlands’ bekendste jazztrompettist Eric Vloeimans enkele jaren geleden de drukke havenstad te verruilen voor het pittoreske Doesburg. Dichter bij de natuur wonen, dat leek de 59-jarige improvisator en componist wel wat. Eenmaal verhuisd kwam filmmaker Willem Berents aankloppen, met de vraag of Vloeimans de soundtrack wilde schrijven voor Wild Port of Europe, een film over de verborgen vrije natuur van de Rotterdamse haven.

Inmiddels is de film alweer enkele maanden te zien in de bioscoop, en staat Vloeimans op het punt om een tour af te sluiten waarin hij de filmmuziek live bij opvoeringen van de film ten gehore bracht. Maar in die concerten zijn zowel beeld als geluid zich zo blijven doorontwikkelen, dat Vloeimans stiekem nog vol zit met toekomstdromen voor het project.

Trio van cello, trompet en percussie

De grootste haven van Europa klinkt niet als een waarschijnlijk decor voor een natuurfilm, maar Wild Port of Europe laat zien dat de afgelegen hoekjes van het Rotterdamse industriegebied door allerlei diersoorten wordt bewoond. Die soms wat ongemakkelijke dans tussen industrie en natuur vindt haar ideale begeleiding in Vloeimans’ soundtrack, geschreven voor een ongebruikelijk trio van cello, trompet en percussie. De hoekige ritmische cellomotiefjes, ademende trompetlijnen en haakse drumpartijen geven de documentaire een eigen karakter – heel anders dan bijvoorbeeld de BBC-documentaires met Sir David Attenborough.

Vloeimans vertelt: “Regisseur Willem Berents was heel duidelijk: het moest geen laffe soundtrack worden, en dat was voor mij natuurlijk een welkome boodschap. In veel Nederlandse documentaires speelt de muziek vooral een achtergrondrol, als een soort bedje van geluid. Maar hier mocht de muziek echt muziek zijn.”

Als je enkel naar het eind november uitgekomen album met de soundtrack luistert, niet wetend dat de muziek een film moet begeleiden, heb je geen moment het gevoel iets te missen: de muziek is op zichzelf al onderhoudend genoeg. En laf is het zeker niet te noemen, als je hoort hoe drummer Dirk-Peter Kölsch zijn bekkens ervan langs geeft.

Krachtige synthese van beeld en geluid

Juist doordat de muziek echt muziek mocht zijn, levert de film zo’n krachtige synthese van beeld en geluid. Die gelijkwaardige relatie tussen beeld en geluid was van meet af aan dan ook de insteek. Vloeimans schreef de muziek namelijk niet pas toen de film al grotendeels af was, zoals dat vaak gaat bij filmmuziek.

“Ik ben juist begonnen zonder beeld”, vertelt Vloeimans. “De makers van de film en ik hebben eerst gepraat over de film en toen ben ik begonnen met componeren op basis van dingen die me bijgebleven uit die gesprekken. ‘Blote bunzingbabies’, bijvoorbeeld. Of een valk die naar beneden duikt met zijn klauwen uitgestrekt”. Hij verduidelijkt die scène door het even voor te doen.

“Hoe klinkt dat?”, was de vraag die Vloeimans zichzelf steeds stelde bij zijn fantasieën. Dat leverde een grote hoeveelheid compositorische schetsen op, die hij en de filmmakers vervolgens met de beelden samenbrachten. “Soms kwamen daar hele aparte matches uit. Dan bleek ineens dat mijn muziek voor een nestje jonge egels eigenlijk heel goed paste bij een groep voorthobbelende zeehonden, om maar wat te noemen. Dat is de magie van de combinatie van beeld en geluid – beide kunnen door elkaars aanwezigheid een heel andere betekenis krijgen.”

En die magische combinatie vond ook haar weg naar concertzalen, waar Vloeimans de soundtrack met zijn band opvoert terwijl achter hen de film op groot scherm wordt geprojecteerd, zij het in licht aangepaste vorm.

“Voor de soundtrack moest ik alle muziek relatief kort aanleveren, want bij de filmmontage heb je niet zo veel aan nummers van acht minuten. Maar ja, ik ben toch echt een improvisator dus wilde ik het live in een wat langere vorm spelen.” Dus moest het beeld ook wat worden aangepast. Er werd een nieuwe edit gemaakt, en daarbovenop ging er een live-videomonteur mee op tour, om het beeld tijdens de concerten aan te passen indien nodig.

‘Opeens vlogen alle meeuwen achteruit’

Maar de onverwachte wendingen die zowel de muziek als het beeld daar zouden nemen, had Vloeimans niet kunnen voorzien. “Op de eerste avond ging er per toeval iets helemaal mis met de filmbeelden: alles begon uit het niets achterstevoren af te spelen. Opeens vlogen alle meeuwen achteruit!” Op zijn gezicht is weer de verbazing van dat moment te lezen. Hij maakt zijn wangen bol, alsof hij trompet speelt. En dat was dan ook precies wat Vloeimans besloot te doen toen het mis ging met de projecties.

“We speelden gewoon verder, maar met een hele nieuwe dynamiek. Ik dacht: wauw, te gek. Wat trippy! We besloten dat we daar mee zouden blijven experimenteren. Langzaam werd de film steeds psychedelischer, maar dan intentioneel. Tom Telman, onze videomonteur, improviseert er nu op los tijdens de concerten, met allemaal live edit-trucs, een soort remix van de film. En onze muziek verandert mee met wat hij doet.”

Hoewel de tour nu op zijn einde loopt, met nog twee concerten in Amsterdam en Den Haag voor de boeg, is Vloeimans nog niet klaar met de muziek. Zo gaf hij onlangs samen met cellist Jörg Brinkmann en drummer Dirk-Peter Kölsch een kleine tour langs basisscholen in de omgeving van zijn woonplaats Doesburg, om kinderen voor muziek te enthousiasmeren.

Ook Rotterdam is voor Vloeimans niet veilig. Heimelijk heeft de trompettist grootse plannen voor zijn oude woonplaats. “Het liefst zou ik dit project, met de live-videomontages, nog een keer opvoeren in de Onderzeebootloods in Rotterdam, op gigantische schermen. Of eigenlijk…”, zegt hij vol enthousiasme, “... zou ik het op de Euromast willen projecteren. Hoe vet zou dat zijn? Ik heb zeker nog dromen met dit project.”

Live begeleiding van ‘Wild Port of Europe’: vrijdag in Den Haag (De Regentes) en zaterdag in het Amsterdamse Concertgebouw. Het soundtrack-album is te beluisteren op de streamingdiensten. Voor alle info over deze en volgende Vloeimans-concerten: ericvloeimans.nl

Lees ook:

Eric Vloeimans maakt muziek die als een warme wind van het Midden-Oosten naar Europa waait

Alsof het uit één mond wordt gezegd, zo versmelt Eric Vloeimans’ trompet soms met de klarinet van Kinan Azmeh. Dat is even fraai als opmerkelijk.