Vervangen voor: contaminatie of anglicisme?

Op de aflevering van een tijdje geleden over ‘vervangen voor’ in plaats van ‘vervangen door’ kreeg ik een paar reacties van lezers die zich afvroegen waarom ik geen melding had gemaakt van de mogelijkheid dat het hier een zogeheten contaminatie zou betreffen. Taalgebruikers zouden ‘vervangen door’ verwarren met ‘inruilen voor’, en zo bij ‘vervangen’ het verkeerde voorzetsel invullen.

Tegelijkertijd stuurde een andere lezer mij de suggestie dat het een anglicisme zou zijn: taalgebruikers zouden onder invloed van het Engelse substitute for ook bij het Nederlandse ‘vervangen’ kiezen voor ‘voor’.

De twee suggesties illustreren waarom ik vrijwel nooit de mogelijkheid van een contaminatie of een anglicisme als een verklaringsgrond voor een taalverschijnsel opper: ze zijn te gemakkelijk. Je kunt voor werkelijk elke afwijking in de taal wel een verwante constructie in het Nederlands of het Engels (of een andere taal) vinden en veronderstellen dat die een rol heeft gespeeld. Zo’n verband is vrijwel niet te bewijzen, en er zijn verder geen argumenten voor dan het onweerstaanbare effect dat je een verband ziet dat je voorheen niet opgemerkt had.

Opvatting over taalontwikkeling

Het geloofwaardige ondertussen van die verklaringen is vaak gelegen in een achterliggende opvatting over taalontwikkeling. De eerste is dat de taalgebruiker lui, slordig en onwetend is, en daarom allerlei woorden en uitdrukkingen verhaspelt. De tweede is dat het Engels het Nederlands bedreigt, en dat daarom allerlei Engelse woorden en uitdrukkingen de taal binnendringen.

Natuurlijk zullen taalgebruikers weleens woorden en uitdrukkingen door elkaar halen, en natuurlijk zal het alomtegenwoordige Engels sporen nalaten in de taal. Maar als je elke afwijking onmiddellijk brandmerkt vanuit die twee oorzaken blijft er geen ruimte over voor verdere analyse. Het zijn luie verklaringen.