Vermeer uitmelken op tv? Nee hoor, het programma vergroot de fascinatie

Een internationale Vermeer-tentoonstelling met 28 schilderijen die tot in juni al zowat is uitverkocht: dat kun je een hype noemen. Het maakte me sceptisch over het tv-programma De Nieuwe Vermeer (MAX) zondag, over de zeventiende-eeuwse Hollandse meester. Wordt het niet te veel, met ook nog een interactieve website, een 3D-museum vol zelf ingestuurde Vermeer-werken, Vermeer masterclasses, een podcast en nog meer spin-offs?

Met ruim 1,2 miljoen kijkers zag ik presentator Dionne Stax gekleed als melkmeisje de ogen neerslaan voor een fotosessie in professioneel nagemaakt decor. Je zou het Annechien Steenhuizen bij Project Rembrandt niet zien doen; verkleed als het Joodse bruidje of zo.

Toegang tot de geheimen van de schilderijen

Maar ik kon mijn scepsis snel laten varen. Het programma blijkt meer dan een schrale troost voor wie kaartjes is misgelopen en biedt op allerlei manieren toegang tot de geheimen van de bijzondere schilderijen.

Daarvoor hebben de makers flink doorgedacht op het format van Project Rembrandt (NTR), waar mensen ter plekke schilderopdrachten in Rembrandt-stijl moesten maken. Bij De Nieuwe Vermeer is alles anders, te beginnen bij het uitgangspunt. Als Dionne Stax zegt dat ‘zes schilderijen zijn verdwenen’, is dat niet het startschot voor een speurtocht, maar de waarheid. Op veilinglijsten uit 1695 staan Vermeers beschreven die nergens ter wereld meer zijn. Hoe hebben die eruit kunnen zien?

Hoofd schilder- en beeldhouwkunst van het Rijksmuseum Pieter Roelofs legt een groep kunstzinnige kandidaten de zeventiende-eeuwse beschrijving uit, zodat ze die kunnen gaan maken. ‘Een Meyd die Melk uytgiet’ snappen we wel. Maar ‘Daer een Seigneur zyn handen wast, in een doorsiende kamer, met beelden…?’ Er is dus een doorkijkje van het ene naar het andere vertrek, en een heer van stand wast daar zijn handen, met twee andere figuren in beeld. Ze mogen beginnen.

Opgeplakte dobbelstenen

Anders is ook dat ze wekenlang de tijd krijgen, in hun eigen atelier, waardoor mensen zelfs werken met glas in lood, gebroken kleurpotloden of opgeplakte dobbelstenen. In vlogs zie je iemand de lichtval op een pofmouw bestuderen, gemaakt van een vuilniszak met tape rond de pols. Kunstenaar Domenique Himmelsbach vertaalt ‘de heer van stand’ naar een heer met status, en neemt statushouder Khalid als model. Met stijgende verbazing en bewondering kijk ik naar de bom van creativiteit.

Minstens zo leuk was de voorbereiding van de twee meesterschilders Maudy Alferink en Nard Kwast, die deze eerste aflevering strijden om de winst en een plek in het Mauritshuis. Zij vertellen zo in detail over de Vermeertechnieken die ze moeten gebruiken, dat je vanzelf gefascineerd raakt. Hun worsteling met perspectieflijnen en verdwijnpunt, met de lichtinval en de objecten gaan hand in hand met een lesje compositie van Mauritshuis-restaurator Abbie Vandivere.

Tot in perfectie zoeken ze zeventiende-eeuwse voorwerpen om model te staan, van lampetkan en schaal tot een grof brood en het juiste vakwerkraam. Ze slapen weinig, twijfelen veel, en je blijft kijken tot je hun - uiteindelijk knappe - resultaat ziet. Waarna je vervolgens met bijna volleerd oog constateert dat ook zij geen echte Vermeer hebben geschilderd. Zij te dynamisch, hij te statisch. Het maakt de bewondering voor de oude meester nog groter.

Vijf keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas columns over televisie.