Van herrie en opschudding tot rwina zetten; rellen zijn zo Hollands als haring met uitjes

Na de recente avondklokrellen beweerden sommige spraakmakers dat zo’n volksoproer niet bij Nederland hoort. Dat wordt alleen al weersproken door het forse aantal woorden in onze taal voor rellende mensen: relschopper en -trapper zijn de bekendste, maar in hetzelfde betekenisveld treffen we onruststoker en -zaaier, oproerkraaier, raddraaier, ordeverstoorder en stenengooier aan. De uitzonderlijke oproerling die we achteraf als held willen beschouwen, noemen we soms een spartacus. Voorts is er een rits archaïsche namen voor relschoppers, zoals revolteur, muiteling, wederspanner en wederspanneling, roervink en oproervink, woel- en tuimelgeest en – herinnert u zich deze nog? – stokebrand.

Dat relschoppen nog altijd nieuwe woorden oplevert, bewijzen moderne uitdrukkingen uit de straattaal, zoals ‘rwina zetten’ (rotzooi trappen; ) en ‘herres gooien/zetten’ (idem), die gevormd zijn met Nedermarokkaanse woorden rwina (chaos – er is een verband met ons woord ruïne) en herres (chaos, eigenlijk: kapot).

Tegenwoordig is rel het meest courante woord voor een volksoploop. In de 16de eeuw, toen dat woord nog maar net was ontstaan naast de oudere vorm rallen (babbelen), betekende rel echter nog simpelweg gepraat, vooral druk gepraat. Dat hoefde aanvankelijk niet noodzakelijk agressief van toon te zijn, want in de 17de eeuw werd rel ook weleens gebruikt voor feestgedruis.

Opstokerij

Al snel hield rel echter alleen een vrij ongunstige betekenis over: lawaai, herrie, alsmede de oorzaak van die herrie: opschudding, gedoe. De betekenis die rel nu meestal heeft - volksoproer uit protest waarbij veel geschreeuwd wordt en blijkbaar ook van alles vernield moet worden – is nog vrij jong. Pas in 1950 ging Van Dale bij rel de betekenis ‘kwaadwillige actie, opstokerij’ vermelden.

In de rubriek Taal worden grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u opgehelderd door Peter-Arno Coppen en Ton den Boon. Ook een taalvraag? Mail naar p.a.coppen@let.ru.nl of tdb@taalbank.nl.