Van heel indrukwekkend naar veel te experimenteel, het kan allemaal op het Opera Forward Festival

Philip Venables
Denis & Katya
*****

Katia Ledoux
Opera goes Pop
****

[Collective Works]
I have missed you forever
**

Dat je dit weekend verward of teneergeslagen – en soms allebei – het theater verliet, zegt wellicht alles over deze tijd. Wat dat betreft schoot het Opera Forward Festival (OFF) met een zeer diverse programmering precies in de roos van het huidige tijdsgewricht. Wat weer niet wil zeggen dat alles slaagde. Er werd ook behoorlijk mis geschoten.

Maar dat laatste is niet erg, het hoort nou eenmaal bij het experiment dat OFF wil zijn. Nieuwe vormen zoeken, nieuwe verhalen, nieuwe manieren om die verhalen te vertellen. En dat allemaal voor een jong, divers en inclusief publiek. In de foyers en de zalen van Nationale Opera & Ballet merkte je dat het met dat jong, divers en inclusief wel goed zat.

Depressiviteit en suïcide

De somberte van de verschillende voorstellingen past misschien juist bij die doelgroep van jong, divers en inclusief. De berichten over depressiviteit en suïcide onder jongeren in onze samenleving zijn immers onheilspellend.

Het festival opende vorige week met het al te moeilijke Eurydice – Die Liebenden, blind van Manfred Trojahn, waarin de geliefde van Orpheus rondloopt met een heftige doodswens. Dit weekend kwam daar de première van Denis & Katya bij, over het waargebeurde verhaal van twee jongeren die zich op het Russische platteland met wapens verschansen in een kraakpand, en dat met de dood bekopen. Gevolgd door de collage-voorstelling I have missed you forever over begrafenisrituelen en over outcasts, buitenstaanders in de maatschappij.

Van Norma naar Whitney

Het was maar goed dat er zaterdagmiddag wat licht en zon door al deze zwaarmoedigheid scheen in het heerlijke recital Opera goes Pop van mezzosopraan Katia Ledoux. In de grote foyer van het operagebouw, gratis toegankelijk, zong zij met een instrumentaal ensemble van alles en nog wat door elkaar. In een paar maten ging ze van Bellini’s Norma naar I Will Always Love You van Whitney Houston, en van Bizets Carmen naar het heerlijke Youkali van Kurt Weill.

Slimme overgangen waren het en alles gezongen met die warme, diepe stem van Ledoux en met die ontwapenende persoonlijkheid van haar. Nadat ze Massenets Thaïs ingenieus aan I Don’t Belong Here van Radiohead had gekoppeld, en Elvis’ Can't Help Falling in Love aan Saint-Saëns’ Samson et Dalila, eindigde ze met Aan de Amsterdamse grachten, uiteraard meegezongen door een enthousiast publiek.

In Denis & Katya stonden vrijdagavond veertig stoelen op de grote bühne van Nationale Opera & Ballet. Vier cellisten uit het Residentie Orkest namen daarop plaats. Vier iPads met de muziek voor hen. Bariton Michael Wilmering en sopraan Inna Demenkova voegden zich bij hen. Achter hen een projectiescherm. Samen vertelden zij het waargebeurde verhaal dat zich afspeelt nabij Pskov. Over twee vijftienjarigen die losslaan en sterven. Het verhaal wordt verteld in documentairevorm.

Hoe voyeuristisch ben je?

De twee geweldige zangers speelden steeds een andere rol: leraar, journalist, vriend, buurvrouw. Als een geweldig Droste-effect werden de echte chatberichten tussen componist Philip Venables en librettist Ted Huffman op de achtergrond getoond. Hoe ver kunnen ze gaan in hun opera? Moeten ze de jongeren niet beschermen, hoe voyeuristisch ben je? Kunnen ze de fatale bestorming laten zien? De berichten verschenen steeds als lopende tekst op het grote scherm, ondersteund door nerveuze cellomuziek die zo uit het Helikopter-Quartett van Stockhausen leek te komen.

De twee tieners waren in 2016 even wereldnieuws. Hun fatale acties konden via een livestream worden gevolgd. Steeds meer mensen keken er, die steeds weerzinwekkender commentaren leverden tijdens het verlekkerd kijken. Dit alles komt ingenieus samen in een geweldige, hedendaagse kameropera, die even beklemmend als indrukwekkend is. Wilmering en Demenkova waren huiveringwekkend ‘echt’ in hun steeds wanhopiger wordende bijdragen. Allebei zongen ze de pakkende muziek met grote inleving en met kloeke stemmen. Een topproductie is het.

Dat laatste kan helaas niet gezegd worden van I have missed you forever, de laatste grote première van OFF. Het is een vervolg op Faust [working title] waarmee dirigent/theatermaker Manoj Kamps en regisseur Lisenka Heijboer Castañón twee jaar geleden zo verrassend goed uit de hoek kwamen.

Operadirecteur Sophie de Lint zag destijds haar hele seizoen aan de pandemie ten prooi vallen en vroeg beiden om binnen drie maanden iets te maken. Er was niks, behalve het gegeven dat het iets met Goethe’s Faust te maken moest hebben. Het leverde een fantastische en vernieuwende voorstelling op. En De Lint kreeg er de overtuiging door dat dit soort experimenten een vaste plaats zouden moeten krijgen bij De Nationale Opera.

Kamps en Heijboer Castañón omringden zich nu met vijf componisten en vijf schrijvers, en met zangers, dansers en met musici van Asko|Schönberg. Dit collectief maakte een voorstelling van bijna twee uur die zich afspeelde op de parterre van Internationaal Theater Amsterdam, waar de stoelen uit de zaal verwijderd waren. Bezoekers zaten aan de randen en op de balkons, en op de bühne was een extra tribune gebouwd, zodat een theater en rond ontstond.

Onbegrijpelijk en zwak

Het associëren, compileren en verzamelen van materiaal is nu te veel doorgeslagen. Men had nu veel meer tijd dan die drie maanden vorige keer, maar dat heeft de scherpte van de keuzes geen goed gedaan. Soms levert grote haast beter en scherper materiaal op dan eindeloos gediscussieer.

De voorstelling duurt zeker een uur te lang. Alles wat in het eerste uur geprobeerd werd, kreeg in het tweede uur geen organisch vervolg. Het was te veel van hetzelfde, en dat hetzelfde zag er soms verrassend uit, maar meestal onbegrijpelijk en daardoor zwak. Vanwege de elektronische versterking kreeg je geen connectie met welk personage dan ook, omdat je niet door had wie er stond te zingen.

Er waren associaties met de wonderbaarlijke voorstelling Rêves d’un Marco Polo in het Holland Festival van 2000. Instrumentalisten als acteurs op de bühne, prachtige kostuums, bizarre optochten. Maar waar die productie destijds vleugels kreeg door de muziek van Claude Vivier en de regie van Pierre Audi (bedenker van OFF) bleef hier alles voornamelijk vleugellam. Experiment niet geslaagd. Maar zoals gezegd: dat is niet erg.

‘Denis & Katya’ is nog te zien op 14, 16 en 18 maart in Nationale Opera & Ballet. ‘I have missed you forever’ nog op 13, 15, 17 en 18 maart in Internationaal Theater Amsterdam. Info: operaforwardfestival.nl

Lees ook:

De Orpheus-mythe, gezien door de ogen van een Eurydice met een sterke doodswens

Het Opera Forward Festival (OFF) kan na twee jaar pandemieproblemen en gehannes online weer volledig uitpakken. Alles live, een vol theater en bruisende foyers in Nationale Opera & Ballet. Maar de officiële opening zaterdag, met de wereldpremière van Manfred Trojahns Eurydice – Die Liebenden, blind, boette aan feestelijkheid in door de gebeurtenissen in de wereld. Zoals alles deze dagen.