Van directeur tot suppoost - iedereen is vrijwilliger in het nieuwe museum van Deventer

Koos Hoogland droomde van een kunstmuseum in Deventer. Hij begon met lobbyen, wist culturele ondernemers te porren en vrijwilligers te schaken. En nu is het er: Eicas. ‘We hebben al een kleine eigen collectie.’

Aan de Nieuwe Markt in Deventer staat een gloednieuw museum, Eicas genaamd. Het is gevestigd in een statig pand uit 1954 waarin vroeger het gymnasium en de middelbare meisjesschool gehuisvest waren. Binnen biedt een monumentale hal toegang tot lichte, witte zalen gevuld met moderne kunst. Een herkenbaar beeld, maar toch is dit museum bijzonder: het wordt gerund door louter vrijwilligers, 85 in totaal.

Ook directeur Koos Hoogland, die trots voorgaat in het gebouw dat nog ruikt naar verf, is een vrijwilliger. Eicas is zijn droom die werkelijkheid geworden is. Hoogland is jurist, na zijn pensioen ging hij in Deventer wonen. Toen hij langs de IJssel fietste, zijn blik op de trotse stad aan de overkant, kwam de gedachte bij hem op: “Wat idioot dat Deventer geen kunstmuseum heeft. Dan begin je te fantaseren.”

Hoogste bieder mét het beste maatschappelijke plan

Hoogland is zijn hele leven met kunst bezig geweest. “Terwijl klasgenoten plaatjes plakten van de Beatles en Stones knipte ik reproducties van schilderijen uit”, vertelt hij met een glimlach. Naast zijn werk zat hij ‘in allerlei culturele bestuurtjes’.

In Deventer legde hij contact met culturele ondernemers in de regio en wist ze te porren voor zijn plan. En toen kwam het oude schoolgebouw in de verkoop. “De gemeente wilde dit pand aan de hoogste bieder verkopen. Ik ben gaan lobbyen dat het gegund zou worden aan de hoogste bieder mét het beste maatschappelijke plan. Dat werden wij.”

De verbouwing begon in 2018, naar een ontwerp van architect Hans van Heeswijk. Op de begane grond en in het souterrain werd het museum gerealiseerd. De bovenverdiepingen zijn verbouwd tot 16 appartementen. De verkoop daarvan heeft het museum mogelijk gemaakt. “Eicas heeft alles bij elkaar ongeveer 3 miljoen gekost. Dat is peanuts natuurlijk, voor een museum”, zegt Hoogland trots.

Witte weken

Geld is bijeengebracht door allerlei sponsoren, gulle gevers en cultuurfondsen. De gemeente Deventer was terughoudend met subsidies, zegt Hoogland. “De culturele begroting van de gemeente staat roodgloeiend, dat begrijp ik wel.” Nu het museum eenmaal open is en burgemeester, wethouders en gemeenteraad een kijkje hebben kunnen nemen, ziet hij het enthousiasme snel groeien.

Het belangrijkste is natuurlijk de vrijwillige inzet van 85 mensen. “Zonder hen was het museum er nooit gekomen.” Het zijn mensen die echt iets kunnen, benadrukt Hoogland. “Professionals die hun leven lang hebben gewerkt in de kunstsector, in de marketing en communicatie of de bouw en de techniek.” In de weken voor de opening hebben vrijwilligers met honderden liters verf de muren gewit. “We noemden het de witte weken. Er kwamen mensen uit het hele land, van Leeuwarden tot Amsterdam.”

Eicas richt zich op moderne, abstracte kunst, met als uitgangspunt de Nul-beweging. Dat is een stroming die in de jaren zestig kunst maakte uit bestaande, alledaagse materialen. In de museumzalen hangen werken gemaakt van koeienhuiden en schapenvachten van Henk Peeters. Jan Henderikse gebruikte kentekenplaten en Paul Damsté schroeven en moeren.

Interessante schenkingen

Niet de makkelijkste kunst. Maar toch is het een ‘strategische keuze’, zegt Hoogland. Op een kwartier rijden van Deventer staat Museum More in Gorssel, dat gewijd is aan het realisme. In Zwolle, op een half uurtje, komt in Museum de Fundatie de figuratieve kunst ook ruim aan bod. “Een gat in de markt klinkt misschien wat commercieel, maar deze kunst is weinig te zien, ook landelijk.”

Eicas kon de afgelopen twee jaar al proefdraaien op een tijdelijke locatie in Deventer. Dat is ontzettend nuttig geweest, zegt Caroline Daams. Ze is kunsthistoricus en verantwoordelijk voor de tentoonstellingen en het collectiebeheer. Zij en haar collega-vrijwilligers hebben er veel geleerd en ook werd de belangstelling van verzamelaars gewekt. “We hebben al een kleine eigen collectie opgebouwd met interessante schenkingen. Collectioneurs weten ons te vinden, we krijgen gelukkig veel bruiklenen.”

Daams vertelt gedreven over de openingstentoonstelling Informeel & Readymade, hoe Henk Peeters de expressie van de vlekken op de koeienhuid gebruikt om unieke kunstwerken te maken. “Er zit voor ons wel een uitdaging in om bezoekers mee te nemen en te leren kijken naar abstracte kunst”, geeft ze toe. “Het is natuurlijk niet de bedoeling dat ze na tien minuten weer buiten staan en denken: is dit het nu?”

Gebruik je eigen ogen

Heldere zaalteksten en vooral rondleidingen moeten dat voorkomen. Een zeer gemotiveerde rondleider is Hilde Dorrestein. De afgelopen weken reed ze vrijwel dagelijks van Zutphen naar Deventer om in het museum aan de slag te gaan. “We breken hier de mythe af dat je verstand van kunst moet hebben. De kunstenaars hier vertellen geen verhaal, maar gebruik je eigen ogen en oren, stel je eigen vragen. Als je dat uitlegt, zie je dat mensen zich competent gaan voelen.”

Dorrestein is al 1,5 jaar voor Eicas in de weer. Ze organiseerde een project met gedichten voor lagere scholen in Deventer, vorige week kwamen de kinderen naar het museum. Heerlijk vindt ze het. “Er wordt hard gewerkt, veel proefondervindelijk gedaan. Onze onweerstaanbare charme is denk ik: durven, roeien met de riemen die je hebt, optimaal gebruikmaken van creatieve invallen.”

Dat beaamt directeur Koos Hoogland. Maar hoe goed het vrijwilligersteam ook draait, op termijn hoopt hij toch een paar vaste krachten te kunnen aanstellen. Caroline Daams vult aan: “Als je zo aan het groeien bent is het niet haalbaar om alleen met vrijwilligers te werken, continuïteit is heel belangrijk.”

Aantrekken van geld

Daams zelf kan zich momenteel fulltime inzetten voor het museum omdat ze op zoek is naar een andere baan, vertelt ze. “We hopen dus dat ze heel lang geen baan kan vinden”, grapt Hoogland. “Maar nee, de bedoeling is wel dat Caroline straks een betaalde baan krijgt. Dat hangt natuurlijk van de structurele financiering af. Als je een museum begint weet je dat je de rest van je leven bezig bent met het aantrekken van geld. Als je dat niet wilt, moet je er niet aan beginnen.”

Momenteel is Hoogland druk bezig te zorgen dat Eicas zich kan aansluiten bij de Museumkaart. Hij heeft twee horecatijgers op het oog om kunstcafé Orez te gaan uitbreiden. Naast alle praktische beslommeringen blijft hij ook dromen. Aan ambities geen gebrek. Dat blijkt wel uit de naam van het museum. Eicas is een afkorting van European Institute for Contemporary Art and Science. Dat is wat hem voor ogen staat. Een museum waar het debat wordt gevoerd over kunst en wetenschap en de onderlinge verbanden.

“Niet alleen voor Deventer of de regio, de ambitie is om een Europese uitstraling te creëren”, zegt Hoogland. Daams reageert glimlachend: “Dit zijn natuurlijk ambities hè. Ik zou zeggen: het museum nationaal neerzetten is al heel mooi.”

Museum Eicas, geopend di / zo van 10 tot 17 uur. ‘Informeel & Readymade’ is te zien tot 11 juni. eicas.nl

Lees ook:

Maarten Ploeg gaf kleur aan de jaren tachtig

In het Haagse Kunstmuseum komen de jaren tachtig tot leven in het werk van Maarten Ploeg: multitalent, kunstschilder, artiest. Hij was toen al bezig met digitale technieken.

Rinus Van de Velde reist het liefst in zijn hoofd: ‘Ik verbeeld me een leven dat ik nooit heb gehad’

Dagdromen is een unieke menselijke eigenschap die niet genoeg gewaardeerd wordt, vindt de Vlaamse kunstenaar Rinus Van de Velde. Hij leeft juist van de verbeelding. Op reis hoeft hij niet, hij maakt zijn avonturen in zijn atelier.