Van brievenroman tot Vivaldi-opera: het demasqué van de Barok

Toen Serge van Veggel elf jaar geleden zijn gezelschap Opera2Day oprichtte, dook al snel de naam van Antonio Vivaldi op. In de beginjaren was de Haagse groep vooral gefocust op oude muziek, ook al omdat het Conservatorium van Den Haag zo'n goede oude-muziekopleiding had, en de musici vaak daar opgeleid waren. Zo ook Argentijn Hernán Schvartzman, mede-oprichter en muzikaal leider van Opera2Day. Er was in die jaren een heuse Vivaldi-revival gaande, waarbij vooral diens opera's onder het stof vandaan kwamen. Maar in Nederland was nog nooit een Vivaldi-opera op het toneel gezet.

Best apart, vond Van Veggel dat, en hij startte een zoektocht naar een geschikte opera voor zijn gezelschap. "Ik woon in Rotterdam en fiets of trein voor mijn werk naar Den Haag. Tijdens die tochtjes zijn heel wat Vivaldi-opera's langsgekomen via mijn oordopjes. Vanwege de Vivaldi-revival zijn veel van zijn opera's inmiddels op cd uitgebracht en hoef je er niet meer voor naar bibliotheken in Turijn of Venetië. Uit dat speurwerk kwam echter niet echt een kandidaat bovendrijven. De libretti van die opera's zijn best lastig, en eigenlijk allemaal hetzelfde: A houdt van B, die verkleed op zoek gaat naar C, die op haar beurt verliefd is op D, die weer van A houdt, enzovoorts. Muzikaal zijn de opera's ook nogal onevenwichtig, er zitten geen werken tussen die volledig in balans zijn zoals bijvoorbeeld bij tijdgenoot Händel wel."

Pasteitje

Vivaldi verdween weer van de radar totdat de Nederlandse Bachvereniging voorstelde om samen met Opera2Day een project op te zetten. "En daar was Vivaldi weer", zegt Van Veggel. "Het idee ontstond om een zogeheten pasticcio te maken. Vrij vertaald: een pasteitje. In de Barok was het heel gebruikelijk dat een componist succesvolle aria's van hemzelf en van anderen hergebruikte, om zo een nieuw verhaal te verklanken. Eigenlijk deden wij dat met Opera2Day ook al jaren. Spelen met alle elementen van opera - muziek, locatie, verhaal - om tot nieuwe vormen te komen, levend muziektheater te maken en hopelijk dieper te raken. Met behulp van Vivaldi's muziek wilden we een betekenisvol verhaal vertellen. Daarmee konden we die zwakke libretti van Vivaldi omzeilen, maar ook de expressie in zijn muziek goed tot zijn recht laten komen.

"Belangrijk was om de juiste context voor de muziek te vinden, het juiste verhaal, en dat viel niet mee. Maar toen las ik 'Les liaisons dangereuses', de scabreuze brievenroman van Pierre Choderlos de Laclos uit 1782 en wist ik: Dit is het! Ineens viel alles op zijn plek. In barokke opera's zijn vaak vijf personages, in dat boek ook. In de Barok van de Zonnekoning, Venetië en de Gouden Eeuw ontstond een elite, zoals die in het boek ook voorkomt. Je kunt via dat boek je geest scherpen. Het is amoreel, maar het is ook slim, sensueel en spannend. Vivaldi werkte aan het begin van de 18de eeuw, het boek verscheen aan het eind ervan. Het idee ontstond om via Vivaldi, het boek en de tijd die ertussen ligt, de progressie van een eeuw te schetsen. Hoe de elite die barokke gouden eeuw met verdorven spelletjes van binnenuit stukmaakt waarna de Franse revolutie zich aandient. We gaan van een goed functionerende barokke tijd naar een uit elkaar vallende maatschappij, als alle maskers afvallen of afgetrokken worden. Je kunt het zien als een spiegel, een metafoor voor onze eigen maatschappij, het rijke Westen. Wij hebben immers ook bedienden, al zitten die nu allemaal in Azië."

Complexe puzzel

Er werd een scenario gemaakt, waarin het boek in dramatische scènes werd opgedeeld, en Van Veggel ging op zoek naar geschikte Vivaldi-muziek. Na een eerste schifting hield hij 490 stukken over: ouvertures, aria's, duetten. “Het was een complexe puzzel, minstens zo complex als het maken van een nieuwe opera. Toen ik de puzzel gelegd had, lag er een dramatisch en muzikaal raamwerk voor het stuk. Op één na zijn alle teksten van de gekozen Vivaldi-aria's veranderd, maar we hebben de muziek en de toonsoort intact gelaten. Het libretto hebben we laten schrijven door Stefano Simone Pintor, die hiermee al zijn achtste libretto afleverde. Componist Vanni Moretto heeft de teksten vervolgens op muziek gezet. Moretto was lang contrabassist in het barokorkest Il Giardino Armonico en heeft dus veel Vivaldi gespeeld. Zijn muziek heeft een heel eigen stijl, is heel organisch."

Van Veggel wil met 'Vivaldi - Dangerous Liaisons' een ervaring creëren die mensen uit Vivaldi's tijd ook hadden: de opwinding die het horen van een nieuw stuk met zich meebrengt. Een nieuw stuk, weliswaar met oude muziek. Een postmodern proces waarbij aan het eind, als de elite-maatschappij uit elkaar valt, alleen nog flarden Vivaldi te horen zijn. Nu het Vivaldi-schip is opgetuigd, is de vraag of het voldoet aan hoe Van Veggel zich alles in het begin had voorgesteld.

Donkere ziel

"Elk project begint voor mij bij een onbestemd gevoel, een mix van emoties, waarvan ik niet meer weet hoe die tot stand gekomen is. Het gevoel zoekt een uitweg en leidt tot een vaag vermoeden van een voorstelling. Elke emotie wordt een karakter, elke stemming een scène. De zoektocht is vervolgens hoe die voorstelling er eigenlijk uitziet. Nu was het oeuvre waar 'iets' mee moest, dat van Vivaldi. Zijn grilligheid raakt me, het op en neer schieten van furieus naar speels naar diep bezonken. Er lijkt een best donkere ziel achter schuil te gaan, en daar kijk je ineens in de spiegel. Ik wilde vooral het barokke masker als de ziel erachter laten zien. Het boek van De Laclos was een euforische ontdekking, want die doet dat precies: een demasqué van de Barok. Als de voorstelling slaagt heeft het onbestemde gevoel waarmee het begon een vorm gekregen. Het is de uitdaging om in het hele ontstaansproces, met al zijn keuzemogelijkheden, lijstjes, fondsenwerving, overleg en planningen die innerlijke zoektocht centraal te houden."

Vivaldi - Dangerous Liaisons gaat in première op 17 januari in de Koninklijke Schouwbrug in Den Haag. Tournee t/m 16 maart. Meer informatie: www.opera2day.nl.

Lees meer afleveringen van de serie ‘Hoe begin je?’ in ons dossier.

Lees ook:

Wie heeft die vader vermoord? Opera ‘Hamlet’ is een psychologische thriller

Honderd jaar nadat de populaire opera ‘Hamlet’ in Den Haag van het affiche verdween, pakt Opera2Day gedurfd de draad op met een eigen versie. Artistiek leider Serge van Veggel legt uit waarom.