BoekrecensieKlassieker
Valery Larbaud schept een wereld waar ouders geen weet van hebben
Als geen ander wist Valery Larbaud de kindertijd tot leven te roepen. Ger Leppers kan wel blijven citeren uit zijn Kinderscènes.
We zijn allemaal kind geweest, we hebben allemaal wel enkele messcherpe herinneringen aan die jonge jaren. Toch krijgt die tijd als je ouder wordt iets verwegs en mysterieus. Alsof je ooit in een ver werelddeel hebt gewoond, met andere zeden en gewoonten. Als weinig anderen is het de Franse schrijver Valery Larbaud (1881-1957) in zijn verhalenbundel Kinderscènes gelukt om de kindertijd, dat verzonken Atlantis, voor zijn lezers opnieuw tot leven te wekken, en te laten zien hoe complex en rijk het kinderlijk gedachteleven is, hoe de kindergeest aan het kleinste genoeg heeft om een hele wereld tevoorschijn te roepen. En hij doet dat op een mooie ingehouden toon, zonder ook maar één moment in de valstrik van de sentimentaliteit te trappen.
Valery Larbaud had een beperkt maar wel zeer trouw publiek, dat zich tot op de dag van vandaag steeds heeft vernieuwd. Een bemiddeld man was hij, die graag en vaak anderen hielp om te stralen. Zo zette Larbaud de puntjes op de i van de Franse vertaling van James Joyces Ulysses en vertaalde hij zelf verschillende werken van de door hem bewonderde William Butler in het Frans. Ook presenteerde hij jarenlang, in een gestage stroom van voorwoorden en essays, schrijvers wier werk hij belangrijk vond aan het Franse publiek.
Overweldigende bevliegingen
Larbauds eigen scheppend werk is, door die inzet voor anderen en later door een hersenbloeding die hem in 1935 trof, vrij gering van omvang gebleven. Maar het blijkt nog steeds bijzonder de moeite waard. Zijn proza treft door de precisie in de waarneming en verwoording, en een discreet gevoel voor ironie. Het is ook nu nog zo fris als het klaterende water van een bergbeek.
Ook Larbauds poëzie mag er overigens wezen. Niet zo heel lang geleden publiceerde uitgeverij Vleugels onder de titel Barnabooth een bundel door Paul Claes vertaalde gedichten die een heel mooi kijkje bieden op de eerste fase van het modernisme.
De ruim een eeuw geleden in Frankrijk verschenen en nu integraal vertaalde bundel Kinderscènes toont de schrijver op zijn best. Het zijn negen nagenoeg plotloze schetsen uit kinderlevens. Op basis van jeugdherinneringen en waarnemingen toont de schrijver hoe wonderbaarlijk, betoverend maar soms ook hard het kinderleven is, maar ook de alles overweldigende bevliegingen en door volwassenen niet opgemerkte, hevige teleurstellingen, de soms vreemde combinatie van sentimentaliteit en hardvochtigheid.
Te slim af
Larbaud laat zien hoe de kinderen uit zijn verhalen leven in een wereld waar hun ouders geen weet van hebben. Zij bewonen een soort parallel universum buiten het bereik van de volwassenen, een wereld waarin de kinderen de ouderen vaak – op hun eigen eenvoudige manier – te slim af zijn. Die vroege kinderwereld wordt nog maar door relatief weinig zaken bevolkt. Die kleinigheden krijgen daardoor in het kinderperspectief een ongekend reliëf en leggen dan ook een groot beslag op hun gedachten en gevoelens. Leemtes in hun leven worden door kinderen opgevuld met denkbeeldige vriendjes die hen in hun dagelijkse doen begeleiden, en met in hun fantasie tot leven gebrachte vlekken in het marmer van de schoorsteen.
Citaat
“Ik vond het fijn om te worden berispt. Ik geloof dat ik vaak expres iets deed wat niet mocht om te worden berispt. Niet dat het me geen pijn deed, hoor, integendeel. De eerste keer bestierf ik het bijna. Het was tijdens het avondeten. De juf gaf me een standje omdat ik me niet netjes gedroeg. Ik had mijn trots en dacht dat haar reprimande me minder zou raken als ik deed alsof ik er niet zwaar aan tilde. Ik glimlachte, als om te zeggen: “Ja juf, het heeft niets te betekenen en u wilt me vast geen pijn doen, daar bent u te aardig voor!”
“(…) Met ontsteld gelaat vloog ze plotseling op me af, schold me uit voor brutaal nest en riep dat ze die manieren niet zou dulden. Ik was twaalf en voelde dat ze net zo boos op me was als ze op een vrouw van haar leeftijd had kunnen zijn.”
Ruimtes krijgen in kinderogen een verrassende dimensie. In het verhaal ‘Het Grote Tijdperk’ laat Larbaud zien dat een grote tuin voor een paar kinderen wekenlang een wereld kan zijn, waarin zij elkaar als naties beoorlogen. En een vergelijkbare rekbaarheid als voor de ruimte geldt voor de tijd: die lijkt eindeloos te duren. In het verhaal ‘Vakantietaken’ wordt het huiswerk dat Franse kinderen traditioneel meekrijgen voor de lange zomervakantie alsmaar uitgesteld, ondanks steeds weer nieuwe goede voornemens. Er wordt meer energie gestoken in dat uitstellen dan in het werk zelf, dat uiteindelijk dan ook maar niet wordt ingeleverd.
Overweldigende erotiek van de puberteit
Mooi is ook de manier waarop Larbaud de tegelijkertijd kuise en totale, overweldigende erotiek van de puberteit in woorden weet te vatten: “Ik heb geen idee hoe dit begon, maar ik hield van haar leven. Elke druppel van haar bloed was me lief. (…) En op een keer kwam het besef dat ik meer van haar hield dan ik van mijn eigen moeder en mijn zusjes had gehouden.” De toon is hartstochtelijk, maar dankzij de ironische presentatie van Larbaud weet de lezer ook dat deze hartstocht geen lang leven beschoren zal zijn.
Al even prachtig zijn Larbauds sfeerbeschrijvingen: “Met vogelgezang, rust en verre kinderkreten werd het avond; vreedzaam vlijden de schaduwen zich neer tussen de stenen trappen en balkons van het oude klooster, als om er altijd te blijven slapen.” Met zulk mooi, zuiver proza is de verleiding groot om te blijven citeren. Bij Larbaud verveel je je als lezer geen moment, zijn zinnen zijn als delicatessen die het lekkerst zijn als je ze lang op de tong proeft.
Valery Larbaud
Kinderscènes
Vert. Katrien Vandenberghe.
Arbeiderspers; 223 blz. € 22,50
