Hulp-tv
Tv-psycholoog Dr. Phil ging vaak de confrontatie aan. ‘Hij was een pionier.’
’s Werelds beroemdste psycholoog, Dr. Phil, stopt met zijn tv-show. Wat was de aantrekkingskracht van zijn programma en hoe veranderde hij de manier waarop we over onze gevoelens praten?
Met zijn gekamde snor, kale hoofd, grote pakken en zuidelijke accent was hij een icoon: Dr. Phil, de Amerikaanse tv-psycholoog die met zijn rechttoe, rechtaan-stijl furore maakte. Maar na 21 jaar vindt hij het welletjes geweest, zo werd deze week bekend. De tv-show die zijn naam draagt stopt.
Esther van Fenema, psychiater in Baarn, vindt dat jammer, zegt ze. “Er zijn heel weinig programma’s die een inkijkje geven in de binnenwereld van mensen.” Terwijl dat soort televisie juist broodnodig is, stelt ze. “Zo’n programma kan zorgen voor herkenning: iedereen heeft weleens problemen. Maar niet iedereen snapt hoe die problemen werken, hoe ze ontstaan en wat je eraan kan doen.”
Privatisering van mentaal leed
Het programma Dr. Phil past in een langere geschiedenis van popularisering van de psychologie, legt de Amsterdamse psycholoog en schrijver Arthur Eaton uit. “In de jaren zestig al wilde George Miller, hoofd van de American Psychological Association, de psychologie naar de mensen brengen.” De psychologie zou het leven van mensen kunnen verbeteren. “Psychology could cure all society’s ails, was Millers overtuiging.”
In de jaren negentig ontdekt de televisie de psychologie. Dat past bij die tijd, volgens Eaton. “Het succes van psychologie op tv drijft op de individualisering van de maatschappij. In plaats van maatschappelijke problemen heeft ieder mens zijn eigen sores, die hij zelf moet oplossen. Je zou het de privatisering van mentaal leed kunnen noemen.”
Doorbreken van taboes
Dr. Phil, die sinds de millenniumwisseling beroemd werd, was als tv-persoonlijkheid nogal uitgesproken. Zijn eigen mening over de keuzes die mensen die hem raadpleegden hadden gemaakt, stak hij meestal niet onder stoelen of banken. Dat sprak Van Fenema juist aan. “Ik vind hem een interessante vakman. Hij is direct, hij gaat de confrontatie aan. Ik denk dat hij daarin een pionier is geweest.”
Het programma heeft ook zeker een rol gespeeld bij het doorbreken van taboes rond mentale gezondheid, denkt Van Fenema. “In twintig jaar is er mede dankzij dit soort programma’s veel veranderd. Al is het nog lang niet genoeg. Je ziet weleens mensen die op sociale media vertellen over hun mentale gezondheid, maar ik zie in de praktijk ook nog steeds veel patiënten die moeite hebben met vertellen over hun klachten. Je kan nog steeds op een feestje gemakkelijker vertellen dat je suikerziekte hebt dan dat je depressief bent.”
In de omgang met mentale gezondheid is Nederland verdeeld, stelt Van Fenema. “Er is een randstedelijke, intellectuele voorhoede die er gemakkelijk over praat en die het interessant vindt. Daar is het hip om boeken van Esther Perel te lezen. Maar er zijn ook hele volksstammen die het ingewikkeld vinden om over psychische problemen te praten. Dr. Phil bereikte juist hen. Ik denk dat hij veel missiewerk heeft verricht.”
Fantasie over de spreekkamer
Critici van Dr. Phil vroegen zich af of mensen die het psychisch zwaar hebben, wel in een tv-show zouden moeten verschijnen. Zo sprak Dr. Phil in 2021 nog met een vrouw over haar vermeende alcoholprobleem, terwijl ze op dat moment duidelijk onder invloed was. Ook beroemdheden klaagden dat ze door het programma werden gebruikt.
Van Fenema kan daar niet over oordelen, zegt ze. “Het blijft een lastig spanningsveld. Enerzijds is het belangrijk om taboes te doorbreken, maar aan de andere kant is het de vraag of je mensen die kwetsbaar zijn moet vragen voor een programma. Maar ja, er zijn ook programma’s over de Eerste Hulp, daar hoor je niemand over.”
Wat Dr. Phil bood, was een fantasie over de spreekkamer, zegt Eaton. “Je komt daar met de hoop dat je problemen worden opgelost. Iemand stelt een paar rake vragen, en dan zijn ze inderdaad opgelost. Maar dat is niet hoe therapie werkt.”
Meer sociologen
Maar de aantrekkingskracht van het programma was daar niet minder om. “De kracht zit in het idee dat mensen kunnen veranderen”, zegt Eaton. “Dat we onszelf opnieuw kunnen uitvinden. Ik geloof er wel in dat mensen door het kijken naar dit programma de vrijheid voelden om zelf ook andere keuzes te maken. Of dat ze zich door het programma getroost voelden. Die functie kan een dominee vervullen, maar ook een Dr. Phil.”
Maar of je er echt rouwig om moet zijn dat Dr. Phil van de buis is, valt te bezien, denkt Eaton. “Een bevriende psychoanalyticus zei ooit: er zijn veel beroemde psychologen, maar we zouden eigenlijk meer beroemde sociologen moeten hebben. We zijn erg doorgeslagen in het individualistische mensbeeld. We zouden het meer moeten hebben over de sociale problemen tussen mensen.”
Wie is Dr. Phil?
Dr. Phil, volledige naam Phil McGraw (1950), promoveerde in de klinische psychologie aan de North Texas State University. Hij werd begin van deze eeuw bekend door optredens in het televisieprogramma van Oprah Winfrey. In 2002 kreeg hij een eigen show, waar hij mensen hielp met allerhande problemen, van verslaving en huwelijksperikelen tot ruzies en opvoedkwesties. Het programma Dr. Phil werd tot 2017 ook in Nederland uitgezonden.
Vijf tegeltjeswijsheden van Dr. Phil
Afgaande op zijn oneliners is tv-psycholoog Dr. Phil misschien wel de Johan Cruijff van de psychologie te noemen. Vijf voorbeelden.
“I would rather be healthy alone, than sick with someone else.”
(‘Ik ben liever gezond in m’n eentje, dan ziek met een ander.’)
“Sometimes you make the right decision, sometimes you make the decision right.”
(‘Soms neem je het juiste besluit, en soms neem je een besluit juist.’)
“I don’t care how flat you make a pancake, it’s got two sides.”
(‘Al bak je een pannenkoek nog zo plat, hij heeft nog altijd twee kanten.’)
“If you need a miracle, be a miracle.”
(‘Als je een wonder nodig hebt, wees dan een wonder.’)
“Common sense needs to be more common.”
(‘Gezond verstand moet veel gewoner worden’)
Lees ook:
De nieuwe generatie popmuzikanten analyseert de eigen psyche, en dat hoor je terug in de muziek.
Na jaren stilte zong Stromae, live op tv, over de suïcidale gedachten die hem teisterden. De donkere kant van het leven komt steeds vaker terug in muziek, ook bij artiesten uit eigen land.
Af en toe boos worden is gezond en getuigt van betrokkenheid
Woede kan zo zwaar drukken op lichaam en geest, dat je niet in de gaten hebt hoe nuttig die emotie is.
