Tussen spijkerbed en donskussen, de extremen in het hedendaagse componeren

Het werd aangekondigd als een gebeurtenis. En een gebeurtenis was het ook. Voor het eerst werd de zesdelige cyclus Speicher van de Duitse componist Enno Poppe (1969) in Nederland uitgevoerd. Nog wel door de musici van Klangforum Wien voor wie hij deze aartslastige muziek tussen 2010 en 2013 had geschreven.

Vijf kwartier ongenaakbare en compromisloze muziek, een precies tot op de tel vastgelegde warboel. Het was donderdag in het Muziekgebouw aan de luisteraar om die boel te ontwarren met oren, dan wel hersenen. Op het eerste gehoor een zinloze exercitie, en dus gaf je je gewoon over aan de klankenrijkdom die de 22 musici onder leiding van dirigent Bas Wiegers uit hun instrumenten toverden.

Wiegers was voormalig vaste gastdirigent van Klangforum Wien, zeg maar het Asko|Schönberg ensemble van Oostenrijk. Vorige week speelden ze de cyclus twee keer in Wenen. Woensdag waren ze in de Rotterdamse Doelen en donderdag dus aan het IJ. Als je zo’n stuk vier keer speelt, plus alle repetities die eraan voorafgingen, dan gaan die weerbarstige noten in je lijf, handen en lippen zitten. Op zijn Facebook-pagina schreef Wiegers na afloop van de generale repetitie: ‘(...) Klangforum is gewoon ongelofelijk, de muziek is prachtig en geweldig opwindend. Maar de rest van de dag voelde het alsof er een truck over mijn hersenen was gereden.’

Twee totaal ontspoorde carnavalsoptochten

Bij die ontboezeming stond een fotootje van een deel van de partituur met daarop een oranje post-it geplakt. Daarop had Wiegers ‘keep calm’ geschreven. Humor. De argeloze luisteraar, die het stuk voor de eerste keer hoort, kan evenwel platgeslagen en murw gebeukt de zaal verlaten. Wat Wiegers beschreef als ‘een truck over mijn hersenen’ ervaarde ikzelf meer als twee totaal ontspoorde carnavalsoptochten die beide oren binnendrongen en ergens in het midden op elkaar botsten.

Natuurlijk kunnen je oren de eerste keer geen grip krijgen op de zorgvuldige architectuur van het stuk dat met precieze getalsverhoudingen is opgebouwd. Speicher betekent opslag of reservoir. Het werkwoord speichern gebruiken Duitsers als ze een tekst op de computer willen opslaan. Poppe slaat de hele tijd korte motiefjes op, en laat die later terugkeren in andere gedaantes. Vaak in microtonen, waardoor een uithaal van de saxofoon al gauw lijkt op een valse scheepstoeter. Dat Poppe op jonge leeftijd al gefascineerd raakte door de muziek van Stockhausen is overduidelijk. Maar hij vond zijn eigen unieke taal en na vijf kwartier had die vreemde taal zich toch in je wezen genesteld.

Aan het andere uiterste van het spectrum van de hedendaagse muziek staat The Sacred Veil van Eric Whitacre (1970), een tijdgenoot van Poppe. Het stuk uit 2018 voor koor, cello en piano wordt vanmiddag in de NTR ZaterdagMatinee voor het eerst in Nederland uitgevoerd met de componist als dirigent. Van Whitacre wordt wel gezegd dat hij de status en de looks van een popster heeft. Zijn muziek wordt door velen afgedaan als kitsch, maar wordt door heel veel anderen enthousiast omarmd.

Bij Poppe liggen je oren vijf kwartier op een spijkerbed, bij Whitacre zakken ze een uur diep in een zacht donskussen. Het mag in de hedendaagse muziek naast elkaar bestaan. Gelukkig. Dat de muziek van Poppe moeilijk is en die van Whitacre makkelijk, is een te platte voorstelling van zaken. Maar Poppe daagt mij wel meer uit dan Whitacre. Het ene oor in en het andere uit versus die botsende carnavalsoptochten in het midden van je gehoorgangen.