Toneelschrijver Jibbe Willems legt uit hoe je een toneeltekst leest: ‘Je mag best wat overslaan’

Toneelteksten hebben weinig aanzien in Nederland. Ten onrechte, want toneel is ‘staande poëzie’, vindt toneelschrijver Jibbe Willems. Het is actieve, spannende taal, die je ook prima in een stoel tot je kunt nemen.

In zijn boek Je kan je niet verstoppen door je ogen dicht te doen, met als ondertitel De dikke Jibbe, 14 x toneel van Jibbe Willems, valt veel te ontdekken. Het is ook lekker dik, 684 bladzijdes, prachtig vormgegeven door Jet Uijl.

Twee uitgangspunten heeft Willems als hij aan een nieuw stuk begint. Ten eerste een ‘inhoudelijke opdracht’ voor zijn personages. Ze moeten iets willen of verlangen. Ten tweede een taalvorm – grappig, extreem, prikkelend.

Een taalvorm? “In Kaapdiegoedekoop zit een man die 300 jaar VOC in zijn wezen heeft geïntegreerd”, zegt Willems. “Hij is in alle windstreken uit roven geweest, heeft zelfs de talen gejat, bij wijze van ultieme culturele toe-eigening. Dus spreekt hij een mengvorm van Papiaments, Sranantongo en Zuid-Afrikaans. Aangezien ik die talen niet beheers, ben ik gaan onderzoeken wat ik er wel van begreep. Zo ontstond de stem van die man, en aan zijn woorden is al te horen hoe hij naar het leven kijkt.”

Leestips van de schrijver

Willems, die onder andere schreef voor ITA, Het Nationale Theater, het Zuidelijk Toneel en De Toneelschuur en meerdere prijzen won, wil wel wat tips geven hoe je het beste zijn theatertekstenboek tot je kunt nemen.

“Ben je een nieuwkomer begin dan bij Spuug. Dat is een monoloog, dat is het makkelijkste. Pak er daarna een dialoog bij, kijk hoe het klinkt in je hoofd. Of lees gewoon wat zinnetjes, je mag best wat overslaan. Ik hoop dat je de humor ziet, want ik geloof in humor. Als je lacht gaat je mond open, daardoor komt er meer binnen.

Humor maakt het makkelijker om je in een zaal, of thuis, te verbazen over die nogal inconsequente goede bedoelingen van mensen, die vaak worden gesmoord in een wat modderige morele zone vol eigenbelang. Dat onsympathieke, dat nou eenmaal in ons zit, vind ik inspirerend.”

Uiteindelijk is de beste plek voor een toneeltekst het toneel, dat vindt Willems ook. Waarom dan toch een boek? “Het is een serie voorstellingen om in je hand te houden. Het is een boek als een tijdreis, waarin het vluchtige is vastgelegd. Toen de uitgeverij belde met het voorstel een boek te maken, zei ik: ‘Ik wil dat het mooi wordt. Ik wil een harde kaft, ik wil dik papier, een gouden leeslint.’

“Ik hoef geen honorarium, laat alles maar terugvloeien in het boek. Wie weet is er over tien jaar wel iemand, iemand die nu nog een kind is, maar dán op de toneelschool zit, die mijn boek in de schoolbibliotheek tegenkomt en denkt: met die schrijver wil ik weleens werken. Wat dat betreft is dit een hele verstandige langetermijninvestering.”

De dikke Jibbe is uitgegeven door uitgeverij it&fb. In de online/live Leesclub lezen liefhebbers en professionals twee keer per week theaterteksten. Meer informatie: jibbewillems.net