Tompoes en tompouce – vandaag smaken ze allebei naar oranje glazuur

Vandaag eet de ene helft van koningsminnend Nederland een oranje tompoes bij de koffie. De andere helft zal bij de thee een tompouce nuttigen. Beide spellingen – tompoes en tompouce – zijn correct, al zal ook het meervoud van de Frans ogende variant ‘tompouce’ in de praktijk in goed Hollands klinken als: tompoezen. Volgens Van Dale is tompoes dan ook de voorkeurspelling voor het traditionele koningsdaggebakje van twee rechthoekjes van bladerdeeg (waarvan het bovenste met glazuur bedekt is) met banketbakkersroom ertussen.

Hoewel, traditioneel?

In de Nederlandse banketbakkerswereld is de tompoes weliswaar al sinds circa 1875 bekend, maar de traditie om op de dag waarop onze vorst(in) verjaart oranje tompoezen te eten, dateert pas van na de Tweede Wereldoorlog. Vrijwel zeker is die traditie lokaal begonnen in het jaar na de inhuldiging van koningin Juliana. De oudste advertentie voor oranje tompoezen in de krantendatabank Delpher dateert althans van 29 april 1949. Het duurde tot in de jaren tachtig tot de oranje versnapering op de verjaardag van de koning(in) een landelijke traditie was geworden en ook supermarkten rond die dag op grote schaal oranje tompoezen gingen verkopen.

Tompoes is de vernederlandste spelling van tompouce, een ontlening aan Frans tom-pouce (dwerg). Oorspronkelijk was Tom Pouce (met hoofdletters) de Franse naam van Tom Thumb, een Amerikaanse dwerg die halverwege de 19de eeuw als circusartiest behalve in Amerika ook in Frankrijk veel succes had. Het tweede deel van Tom Pouce betekent letterlijk ‘duim’ en verwijst naar de naam van de sprookjesfiguur Klein Duimpje (in het Frans: Le Petit Poucet). De naam tompouce (tompoes) raakte in het Frans vervolgens in zwang als naam voor kleine varianten van bestaande voorwerpen, zoals een parapluutje. Ook de tompoes is waarschijnlijk oorspronkelijk een kleine variant van een grotere taart van bladerdeeg.