Toegewijde gids voor literair bijbel-lezen

Ik hoorde daarvan op, omdat ik nog niet geleerd had die verhalen als verhalen te lezen. Ik dacht nog (zonder daar verder bij na te denken) dat eenvoudige vromen in Israël in het Oude Testament hun vaderlandse geschiedenis beschrijven en dat simpele vissers in het Nieuwe Testament een biografie van Jezus bieden.

Dat was nieuw voor me: die verhalen (ook) als literatuur te zien, maar vanaf dat moment begon ik het een beetje te leren. Langzaam, heel langzaam ga je vervolgens die verhalen hun verhaalkarakter teruggeven, waarmee ze aan diepte en schoonheid winnen. Bovendien knapt je geloof ervan op. Wat ook groeit is je bewondering voor het kunstenaarschap van de vertellers: je krijgt oog voor hun compositorisch talent, de opbouw van de afzonderlijke verhalen en van de grotere gehelen, de precisie van woordherhalingen en variaties, de stijlmiddelen die ze aanwenden, de schone vorm, en niet te vergeten hun theologie als vrucht van langdurige reflectie. Je gaat inzien dat een evangelist zijn evangelie waarachtig niet in een week of zo op papier zette, maar dat hij maanden, zo geen jaren met evenveel liefde als vakmanschap aan dat (kunst)werk moet hebben gesleuteld.

Toen ik het allemaal een beetje in de gaten had gekregen, heb ik voor de radio een keer gezegd dat ik het verhaal van Jakob aan de Jabbok... een van de schoonste verhalen van de wereldliteratuur vind. Want dat was ik inmiddels volstrekt met die mij onbekende mijnheer of mevrouw van vroeger eens, en wat je zelf tot je heil hebt ontdekt, wel, dat geef je graag door.

Brieven

Brieven van dankbare mensen, die zich bevestigd voelden in wat ze stiekem al dachten of die ineens nieuwe perspectieven zagen. En brieven van boze mensen die het er kennelijk benauwd van krijgen dat je verhalen van het Oude Testament niet als “bijbelse geschiedenis” mag zien en de evangeliën niet als Jezusbiografieën mag lezen.

De laatsten kunnen het boek Vertelkunst in de Bijbel van Jan Fokkelman beter ongelezen laten. Maar wie de Bijbelse vertelkunst beter wil verstaan, wie een “handleiding bij literair lezen” zoekt (zoals de ondertitel van het boek luidt), een goede en toegewijde gids om je te helpen die verhalen hun verhaalkarakter terug te geven, die zullen het met vrucht lezen en er van alles van hun gading in vinden.

Studieboek

Het is een studieboek, wat schools, maar dat kan moeilijk anders: op school leer je ook wat droogjes het verschil tussen een legende en een sprookje, een roman en een novelle, en wat technisch hoe een sonnet in elkaar zit, wat terzinen zijn, binnenrijm, omarmend rijm, alliteratie etcetera, maar het is allemaal kennis die je daarna eens temeer van proza en poëzie laat genieten. Naar schilderijen moet je ook leren kijken.

Jan Fokkelman is docent Hebreeuws, Aramees en Ugaritisch aan de universiteit van Leiden. Eerder publiceerde hij Oog in oog met Jakob en zijn vierdelig in het Engels geschreven magnum opus Narratieve Art and Poetry in the Books of Samuël. “Thank God for Holland and for Fokkelman”, schreef Gabriel Josipovici erover in The Times Literary Supplement. Door het werk van mensen als Fokkelman, zo stelt Josipovici, zullen de auteurs van de Bijbel nooit meer beschuldigd kunnen worden van naïviteit.

Zo is dat.

Zij schrijven wereldliteratuur.