Tientallen miljoenen extra voor bibliotheken. ‘We hebben ze de afgelopen decennia verwaarloosd’

Voor het eerst sinds 1987 krijgen bibliotheken er tientallen miljoenen per jaar bij van de landelijke overheid. Gemeenten moeten dan wel zelf met plannen komen, die ze vanaf maandag kunnen indienen.

Deze kans pak ik, dacht Gunay Uslu begin vorig jaar toen ze als nieuwe staatssecretaris cultuur en media op een zinnetje in het coalitieakkoord stuitte. Het ging om het zinnetje ‘een volwaardige bibliotheek in elke gemeente’.

Uslu heeft iets met bibliotheken, die ze “kathedralen van kennis en verhalen” noemt. Als kind en tiener was ze er vaak te vinden, lezend in boeken en tijdschriften, of gebogen boven studieboeken Nederlands, Frans, wiskunde en andere middelbare schoolvakken. Later, toen ze studeerde, deed ze dat veel in de universiteitsbibliotheek, “want bij mij thuis was ik te snel afgeleid”.

Uslu maakte zich sterk voor extra geld voor de bibliotheken en dat komt er. Dit jaar is er 17,6 miljoen euro extra beschikbaar en nog eens 38,4 miljoen in 2024. Om dat extra geld te krijgen, moeten gemeenten een plan indienen bij de staatssecretaris.

Samenleving in het klein

“Bibliotheken zijn juist in deze tijd belangrijk”, zegt Uslu. “Het is de samenleving in het klein waar je verschillende mensen treft die je normaal niet tegenkomt. In een tijd van wantrouwen, boosheid, tegenstellingen en kloven kunnen bibliotheken een plek van verbinding zijn.”

Verbinding ontstaat niet alleen doordat mensen elkaar treffen in hetzelfde gebouw, maar ook doordat de bieb tegenwoordig een plek is waar mensen zich kunnen ontwikkelen. Dat was anders in de tijd dat Uslu nog een tiener was, halverwege de jaren tachtig. “Toen waren bibliotheken plekken om boeken te lenen, te lezen en te studeren. Tegenwoordig hebben bibliotheken meer taken dan alleen het bevorderen van lezen. Je kunt er hulp krijgen bij het invullen van een ingewikkeld overheidsformulier, debatten bijwonen, een film of toneelstuk zien, cursussen en opleidingen volgen. Als bibliotheken al die taken vervullen, is het echt een bruisende huiskamer van een stad of een gebied. Het is ook nog eens gratis.”

Tot 2025 wil Uslu de schade van de afgelopen jaren herstellen, daarna wil ze de herwonnen kwaliteit op peil houden. “We hebben de afgelopen decennia de bibliotheken verwaarloosd. Dat heeft te maken met bezuinigingen en de decentralisatie.”

Weinig voor cultuur

Decentralisatie wil zeggen dat de landelijke overheid taken uitbesteedt aan gemeenten. In 1987 droeg de landelijke overheid de verantwoordelijkheid voor bibliotheken over aan de gemeenten en provincies. Die kregen in 2015 te maken met een nieuwe decentralisatie. Onder meer jeugdzorg ging naar de gemeenten. Dat kost de gemeenten zoveel geld, dat er weinig overblijft voor cultuur.

“De laatste tien jaar zijn er bijna honderd bibliotheken dichtgegaan”, zegt Uslu. ”Met het extra budget gaan we bestaande bibliotheken versterken en ervoor zorgen dat zij een mooie collectie hebben, extra mensen in dienst kunnen nemen, ruimere openingstijden krijgen en culturele en educatieve activiteiten kunnen ontplooien. Bibliotheken die zijn verdwenen, gaan we heropenen.”

Bibliotheken zitten vol

Maar weten Nederlanders de bibliotheek nog wel te vinden? Nou en of, zegt de staatssecretaris. “Kijk maar eens naar de bibliotheken die aantrekkelijk zijn, zoals in Amsterdam, Tilburg, Zwolle, Groningen of Almere. Daar zit het vol mensen. Er zijn 3,4 miljoen Nederlanders lid van de openbare bibliotheek, onder wie 2,2 miljoen jongeren. Er gaat dus best wel wat jeugd naar de bibliotheek.”

Vorige week werd bekend dat duizenden mbo’ers de opleiding verlaten terwijl ze laaggeletterd zijn en dat 20 procent van de havo- en vwo-scholieren op het eindexamen geen voldoende haalt voor Nederlands. Het is allereerst een taak van het onderwijs om daar iets aan te doen, zegt Uslu. Maar inderdaad, ook bibliotheken kunnen volgens haar een rol spelen omdat er een verband is tussen laaggeletterdheid en ontlezing.

Om de jeugd – en volwassenen – meer te laten lezen kunnen gemeenten vanaf maandag hun plannen indienen.

Lees ook:

Deirdre Carasso komt de bieb redden: ‘De wereld is complex, en daarvoor heb je vaardigheden nodig die je hier leert’

Eerst redde ze een noodlijdend museum, nu geeft ze de Bibliotheek Utrecht een boost. Deirdre Carasso: ‘Bibliotheken hebben voor zóveel mensen betekenis. We mogen best wat minder bescheiden zijn.’

De bibliotheek is een basisvoorziening

Commentaar van Trouw uit 2020, over de noodzaak van het behoud van bibliotheken.