Theatermaker Sadettin Kirmiziyüz: ‘De Turkse propaganda komt rechtstreeks je woonkamer binnen’

Al tien jaar maakt theatermaker Sadettin Kirmiziyüz succesvolle voorstellingen over zichzelf, zijn familie, identiteit en afkomst. Nu spreekt hij zich uit over ‘de lange arm’: ‘De invloed van Turkije hier is groot.’

Zijn laatste voorstelling Is this the Real Life heeft hij nog maar een paar keer gespeeld. Vlak na de première in december sloten alle theaters en sindsdien is Sadettin Kirmiziyüz (38) thuis bij zijn gezin in Amsterdam-Noord. Het is frustrerend, maar het geeft ook tijd om na te denken. Dat doet hij bijvoorbeeld tijdens het leeghalen en herinrichten van zijn achtertuin, vertelt hij met een charmant accent dat zijn jeugd in Zutphen verraadt. Er zijn lelijke schuttingen en vijvers verwijderd, wanstaltige beelden weggemikt en inmiddels staat afvalcontainer nummer 7 voor het huis. De kinderen ­logeren bij opa en oma, zijn vrouw Anne, tot voor kort artistiek leider van het Amsterdamse Veemtheater, werkt boven.

Kirmiziyüz vertelt over de omslag in zijn werk en hoofd, in gang gezet in 2015. Hij was net vader geworden van zijn zoon Adam, terreurbeweging IS kwam op, in januari dat jaar was de islamistische aanslag op de redactie van het blad Charlie Hebdo. In 2019 werd dochter Hannah geboren. En de vraag drong zich steeds meer bij hem op: wat vragen mijn kinderen mij later? Wat heb je ­gedaan toen de wereld in brand stond? Heb je grappen zitten maken, heb je dingen weggelachen of gezegd waar het op stond?

In zijn laatste voorstelling gaat hij gevoelige onderwerpen duidelijk niet meer uit de weg. Hij hangt ­zonder pardon de vuile was buiten, is activistischer geworden. Zo vertelt hij over maart 2017 toen ‘het uitging’ tussen Nederland en Turkije en er ook bij hem ‘iets kapotging’. De Turkse minister van familiezaken kwam met haar gevolg in Rotterdam campagne voeren voor een Turks ­referendum, burgemeester Ahmed Aboutaleb maakte daar snel een einde aan. Volgens de Turkse media was het schandelijk van Nederland, en werden er honden tegen de minister ingezet. Dat hoorde zijn moeder in Zutphen via haar schotelantenne.

U wilt uw boosheid over die Turkse invloed hier niet meer verbloemen.

“Klopt, ik wil mezelf niet meer censureren. Je hebt geen idee hoe groot de invloed is op de ruim 420.000 ­inwoners van Turkse afkomst in ­Nederland, van wie ruim de helft hier geboren is. Want ook al ben je hier geboren, zoals ik in Zutphen, je krijgt automatisch de Turkse nationaliteit als je Turkse ouders hebt. Terwijl ik, vertel ik ook in mijn voorstelling, er alleen maar op vakantie ben geweest. Twaalf keer vier weken heb ik uitgerekend. Nog geen jaar bij elkaar. Als ik in Turkije wil worden begraven, is dat vandaag nog geregeld. Via schotelantennes komt de Turkse propaganda rechtstreeks je woonkamer binnen, wat het integreren hier bepaald niet bevordert.”

In uw voorstelling zegt u dat die ­lange arm van de Turkse regering helemaal geen arm is, maar een ­navelstreng, de blik in de ogen van uw moeder. In het derde bedrijf speelt u zelfs uw moeder.

“Mijn moeder spreekt slechter ­Nederlands dan mijn zoon van zes. Zij woont in Zutphen, al 25 jaar gescheiden van mijn vader, alleen in een flatje en is volledig gefocust op Turkije, bidt vijf keer per dag. Ze zegt er in de Lidl op te worden aangesproken als ik iets gevoeligs op ­sociale media zet, ze verliest er vriendinnen door. Ze verwacht dat ik net als zij begraven wil worden in haar Turkse geboortedorp, ook al vertel ik haar honderd keer: ‘Mijn toekomst ligt hier’. Sinds mijn zus in Istanbul is gaan wonen, richt mijn moeder zich op mij.

“Ze heeft nu eindelijk de kabel aangesloten waardoor ze Nederlandse tv kan zien, maar ze snapt niks van de persconferenties van Rutte. Ik moet ze haar allemaal uitleggen, wat ik graag doe. Een dag later is ze dan weer totaal overstuur als in een Turkse talkshow is gezegd dat de Nederlandse premier wil doorgaan met de levenden, jammer van de doden, zeg maar. Die ‘dorhout’-discussie. Ze is erg bang voor corona, en denkt dat het virus haar komt halen.”

Een Turks-Nederlandse schrijver verwijt u dat u nu echt bent ver­nederlandst.

“Dat is typisch Turks, als je geen ­argumenten meer hebt, speel je op de man, noem je iemand vernederlandst, een verloochenaar van z’n eigen afkomst. Zo’n reactie is voor mij onderdeel van die lange arm, die wurggreep. Ik heb op eerdere voorstellingen wel heftiger reacties ­gehad. Zoals van Turkse jongens na De radicalisering van Sadettin K in 2015 in het Amsterdamse Frascati-theater. Dat optreden konden zij als moslims niet waarderen, zeiden ze. In Purmerend kwam een Bosniër bij mijn kleedkamer mij juist weer beschermen, zei hij, tegen eventuele aanvallers. Mijn affiche was er ook weggehaald. Ik heb in Breda met ­beveiliging gespeeld. In het theater in Zutphen was er een paar jaar ­geleden een bommelding, die later vals bleek. En ik kreeg veel Turken over me heen toen ik met Marjolijn van Heemstra Lawrence of Arabia maakte, naar de film die we herbewerkten, wat minder romantisch maakten, Lawrence die Arabieren hielp bij hun onafhankelijkheidsstrijd. Terwijl ik gewoon vertelde wat een film met een verhaal kan doen. Ze zeiden: ‘Ben je wel een Turk? Je bent een Armeniër, een ­zionist.’”

Bent u nooit bang?

“Ik ben gewoon een gast uit Zutphen hè? Wat is theater nou? Het is zo’n niche. Ik ben gestopt op Facebook, want discussies liepen er uit de hand. Dat geeft rust. Ander publiek van niet-westerse afkomst heeft mij juist ontdekt en waardeert mij. Zo kreeg ik mails van een vrouw met een Poolse moeder die zich ­herkende in mijn voorstellingen.

“Als ik een subsidieaanvraag doe, is altijd de vraag: voor welk publiek maak je het? Voor iedereen natuurlijk! Ik maak universele verhalen, eerst over hoe het was om als migrantenkind op te groeien hier, over zwarte scholen en witte voetbalclubs, over identiteit, angst, boosheid. En ook over de bedevaart naar Mekka met mijn vader. Zelf noem ik me agnost, ik weet het niet, ik twijfel, ik zoek. Ik durf er op toneel alles over te ­zeggen, het theater is mijn heiligdom.”

U hekelt de Turkse politiek, maar ook het Nederlandse racisme, want daar kunt u over meepraten.

“Als je lang genoeg hoort dat je er niet bij hoort, gaat het wringen. Kijk, een partij als Denk bestaat niet voor niets. Als ik een volle baard laat staan, kan ik wachten op nog meer opmerkingen dan ik nu al krijg. Een tijd terug zocht ik na een lange speeldag een zitplaats in een drukke trein. Een Hollands echtpaar maakte duidelijk dat ik niet naast ze kon plaatsnemen. ‘Kun je niet daarheen gaan?’ Wilden ze dat ik naast een Marokkaanse jongen aan de overkant ging zitten. Laatst was ik hier in de voortuin bezig toen een krantenbezorgster fijne feestdagen kwam wensen. Ze vroeg: ‘Zijn ze in huis?’ Denkt dus dat ik een ingehuurde kracht ben. Eerder vroeg al iemand uit de straat mij: ‘Zijn de nieuwe ­bewoners alweer verhuisd?’ Ik zeg: ‘Ík ben de nieuwe bewoner’.

“Kijk in mijn theatersector ben ik interessant, ik word geïnterviewd door de krant, word gerecenseerd, voer radiogesprekken. Ik krijg van collega’s te horen dat ík tenminste veel materiaal heb met mijn afkomst. Maar dat is te banaal, daar ben ik niet het theater voor in gegaan. Ik heb geleerd om Shakespeare te spelen, Macbeth en Romeo & Julia, en Vondel. In mijn voorstelling Citizen K werk ik een lijst af met 254 punten: alle 254 momenten dat ik werd geconfronteerd met mijn Turkse afkomst. Als homo of vrouw had ik weer een andere lijst gehad. Iedereen wil volwaardig zijn, niet tweederangs.”

U hebt uw kinderen heel bewust uw achternaam gegeven.

“Iemand zei me laatst: Kirmiziyüz wordt gewoon een Nederlandse achternaam. Weliswaar een moeilijk uit te spreken achternaam. Ik denk dat onze kinderen in een andere wereld opgroeien. Insjallah, ik hoop dat ze het makkelijker krijgen. Voor mijn generatie heb ik de hoop opgegeven. Voor ons is het te laat, maar het komt goed. Ik ben aan het broeden op een nieuwe voorstelling: De kinderen Kirmiziyüz, ik kan niet wachten mensen hun tong te zien breken over die naam. Haha.”

Is this the Real Life (in coproductie met Het ­Nationale Theater) is als de theaters weer opengaan t/m 13 maart nog te zien, en Citizen K gaat op tournee in april en mei. Volledige speellijst op ­sadettink.nl

Lees ook:

‘Citizen K‘ is net zo hartverwarmend als dat het koud om het hart slaat

De ‘radicalisering van Sadettin K’ van Sadettin Kirmiziyüz was een van de beste voorstellingen van 2015. Ook ‘Citizen K.’ is een van die zeldzame parels die net zo hartverwarmend is als dat het koud om het hart slaat. En echt iets teweegbrengt.