Tesla was een atypische figuur, een excentriek genie

Biografie portretteert grondlegger van radio, robots, afstandsbediening en wisselstroom

Hoe geniaal uitvinder Nikola Tesla (1856-1943) ook was, zijn vooruitziende blik liet hem weleens in de steek. In 1908 zag hij voor de luchtvaart het meest in ‘veilige en betrouwbare’, zeppelinachtige gevaartes: “Vliegtuigen zijn te zwaar om in de lucht te blijven.” Maar in hetzelfde jaar voorspelde hij ook internet en zelfs de smartwatch: “Een zakenman in New York zal instructies kunnen dicteren die onmiddellijk in letters zichtbaar zijn in een kantoor in Londen of waar dan ook…” Alles zou in de toekomst overal te volgen zijn, teksten en materiaal zouden verstuurd kunnen worden met ‘een goedkoop apparaatje, niet groter dan een horloge’.

‘Nikola Tesla. Miskend uitvinder van de moderne tijd’ is de titel van het levensverhaal van de in Servië als zoon van een orthodoxe priester geboren excentriekeling. De term ‘miskend’ lijkt op zijn plaats. Hoeveel mensen weten dat Tesla de basis legde voor de radio, robots, de afstandsbediening en wisselstroom? De Amerikaan Richard Munson heeft met een loopbaan in de energie- en milieuwereld een uitstekende achtergrond om als biograaf te fungeren en de lezer mee te nemen in de wereld van ontdekken van nieuwe technische mogelijkheden.

“Het verlangen dat me stuurt bij alles wat ik doe”, zei de vanwege zijn kennis en kunde naar Amerika gehaalde Tesla ooit, “is het verlangen om de natuurkrachten te bundelen ten bate van de mensheid.” Geld stond dus niet voorop. Dat is een nobele instelling, maar kan evengoed worden uitgelegd als een gebrek aan zakelijk instinct. Het brak de altijd vrijgezel gebleven uitvinder uiteindelijk op. Tesla dacht zo groot dat hij niet zonder financiers met diepe zakken kon. Soms wist hij ze te strikken, dikwijls ten koste van uitverkoop van de rechten op zijn ideeën aan gehaaide zakenlui. Vaak ving hij bot.

Een atypisch figuur

Tesla genoot van het uitvinden, een tijdgenoot als Thomas Alva Edison was op de eerste plaats ondernemer. Laatstgenoemde werkte ook graag in teamverband. Via een proces van vallen en opstaan zocht hij naar innovatie. “Genialiteit is 1 procent inspiratie en 99 procent transpiratie”, aldus Edison. Tesla opereerde als een solist. Hij bezat wel het vermogen om het eindproduct al vroeg voor zich te zien. Daarna was het vaak nog een kwestie van uitwerken.

Soms riep Tesla spot en hoon op. Bijvoorbeeld in 1901, toen hij beweerde signalen te hebben ontvangen van buitenaards leven. Collega-wetenschappers misten bewijs: “Totdat de heer Tesla zijn apparatuur aan andere onderzoekers heeft getoond en zowel hen als zichzelf heeft overtuigd, kunnen we er gevoeglijk van uitgaan dat zijn signalen niet van Mars komen.”

Tesla was een atypische figuur, een bèta die er ook een rijke culturele belangstelling op na hield. Die werelden konden ook door elkaar heen lopen. Hij kon tegelijkertijd poëzie voordragen en technische tekeningen voor zijn ontwerpen in het zand maken.

De uitvinder leed aan smetvrees, kon slecht tegen overmatige prikkels, had zijn obsessies en neuroses en ging geregeld gebukt onder depressies. Veel van die aandoeningen verergerden naarmate zijn isolement toenam. Tesla was introvert en kreeg nooit veel handigheid in netwerken. Ook richting geldschieters kon hij onhandig opereren. Een zaal vol toehoorders kon hij – ondanks zijn hoge stem – met veel kennis en de nodige show wel betoveren.

Maar het excentrieke overschaduwde het geniale in veel gevallen, concludeert Munson. Veel van de erkenning kwam postuum. De Encyclopaedia Britannica zette Tesla bij de tien interessantste figuren in de geschiedenis en Life zette hem in een lijstje met honderd kopstukken van de twintigste eeuw. Elon Musk noemde zijn luxueuze, elektrische auto naar de uitvinder en voorzag die van een op diens principes gebaseerde wisselstroommotor.

Tesla’s levensverhaal leent zich uitstekend voor een biografie. Munson deed grondige research, maar je zou hem af en toe een vlottere pen toewensen. De kleurrijke hoofdpersoon vergoedt echter veel.

Een echt minpunt is de weinig aantrekkelijke vormgeving van het boek. De tekst staat nogal liefdeloos op de pagina’s. Het echte beeld van de man en zijn tijdgenoten is weggedrukt in zeven pagina’s foto’s tussen de noten en het register aan het einde van het boek. Een portret van een rijke geest verdient iets fantasievollers.

Oordeel: Grondige research, niet heel vlot geschreven.

Richard Munson
Nikola Tesla. Miskend uitvinder van de moderne tijd.
Vert. Robert Neugarten. IJ; 396 blz.; € 24,95