Stiekem tóch een zelfhulpboek over een leven zonder smartphone

De schrijver

Hans Schnitzler (1968) is filosoof en publicist. Zijn essays en columns verschenen onder meer in de Volkskrant en Hard Gras. Hij is columnist voor journalistiek platform Follow the Money en docent aan de Bildung Academie. In 2015 verscheen zijn boek 'Het digitale proletariaat'.

Zijn thematiek

Hoe beïnvloeden de ongekend snelle technologische ontwikkelingen ons leven en wat zijn daarvan de consequenties voor onze ervaringswereld? In Schnitzlers vorige boek stond deze thematiek ook al centraal, en ook daarin toonde hij zich kritisch ten aanzien van de 'zegeningen' van de digitale techniek. Maar, zo schrijft hij zelf, hij bleek 'blind voor het meest nabije'; de waarde van de ervaringen van de studenten recht voor zijn neus.

Op de Bildung Academie, een mede door Schnitzler opgezet aanvullend lesprogramma waarin studenten zich 'als mens' kunnen vormen, onderwerpt hij zijn studenten aan een digitale detox van een week. Schnitzler reflecteert op hun ervaringen aan de hand van een keur aan (techniek)filosofen en hedendaagse auteurs die zich met deze problematiek bezighouden.

Het resultaat

Schnitzler vergelijkt zijn detox-groepen met de geketenden in Plato's grot, die de schaduwen op de wand voor de werkelijkheid houden, omdat ze niet weten dat de echte wereld zich buiten bevindt. Het tijdelijk verlaten van de virtuele filterbubbel heeft op hen een bevrijdend effect. Stuk voor stuk geven de studenten aan dat ze tijdens hun week zonder digitale verlengstukken van hun lichaam meer tot zichzelf kwamen, zelfstandiger waren, meer rust en concentratie konden vinden, beter luisterden en betere gesprekken konden voeren. Wat elke permanent 'afwezige aanwezige' smartphone-gebruiker wel eens bang vermoedt - dat bepaalde essentiële kwaliteiten van het mens-zijn onder zware druk staan - wordt door de vele denkers die Schnitzler aanhaalt ruimschoots bevestigd. Te weinig ruimte voor vrije denkruimte, aandacht en stilte, voor het gesprek met jezelf, leidt volgens Hannah Arendt tot gevaarlijke gedachteloosheid, om er maar een te noemen.

Reden om dit boek niet te lezen

Het is fijn dat Schnitzler dit boekje zo beknopt heeft gehouden, waardoor het heel toegankelijk blijft en bijna het karakter van een pamflet krijgt. Maar af en toe is zijn verslag net iets té kort: in de weergave van de ervaringen van de studenten. Dat is best een gemis, want de complete analyses, filosofische verkenningen en conclusies zijn op die ervaringen gebaseerd.

Schnitzler maakt melding van vijftien 'diepte-interviews'. Het was boeiend geweest om daar iets meer letterlijke passages van terug te zien. Nu is het toch een beetje alsof de beschouwer zijn conclusies presenteert, en van ons vraagt om maar van hem aan te nemen dat het empirisch bewijs overweldigend is. De studenten blijven enigszins verscholen achter korte citaten die allemaal dezelfde kant uit wijzen; we leren ze niet echt kennen.

Het is duidelijk dat ze - als kinderen van hun generatie - behoorlijk zware gebruikers van sociale media moeten zijn. Maar iets meer inzicht in hun specifieke situaties was interessant geweest. De beschrijving van een bezoek aan een park door een student, behoort - door de zintuiglijke details - tot de hoogtepunten van het boekje.

Reden om dit boek wel te lezen

Desondanks is het bijzonder om te lezen hoe Schnitzler zich als docent bezighoudt met de levenskwaliteit van zijn studenten, en hoe hij als schrijver en filosoof probeert om hen te laten zien wat het vergt om - met Nietzsche - te worden wie je bent. Dit doel wordt bepaald niet gestimuleerd, waarschijnlijk zelfs ronduit belemmerd door wat Schnitzler omschrijft als de permanente en geraffineerde 'aanval op onze aandacht'.

Van dat besef kunnen wij allemaal meeprofiteren. Want al is dit dan volgens de auteur geen zelfhulpboek, en al is hopelijk niet iedereen er zo ernstig aan toe als deze studenten, wat let u om de proef op de som te nemen en ook eens aan digitale onthouding te gaan doen? Schnitzler geeft zelf ook al toe dat het wellicht, onbedoeld, stiekem tóch een zelfhulpboek is geworden.

Lees ook: Intenser, rijker en gelukkiger leven? Zet je smartphone eens uit.

Lees hier meer boekrecensies.