Steve McQueens film over Amsterdam wekt bewondering en ergernis in Cannes

Johnny Depp is dankzij Cannes terug op het wereldpodium, maar neemt openingsfilm Jeanne du Barry van regisseur Maïwenn Le Besco bepaald niet mee in dat succes, al speelt hij daarin de rol van Lodewijk de Vijftiende. ‘Prachtig, maar flauw van smaak’, was de reactie van Hollywood Reporter, dat net als andere Frans- en Engelstalige vakbladen dagelijks de competitiefilms recenseert. ‘Zelfs het casten – sommigen zouden zeggen ‘stunt-casten’ – van Johnny Depp leidt vooral tot gegeeuw.’

Het Engelse Screen hield zich meer op de vlakte: ‘Dit is geen groots en memorabel filmmaken, maar de kracht van het verhaal en een paar performances maken dat goed.’ Variety: ‘Maïwenns film voelt onverwacht tam en dreigt een potentieel schandaal te veranderen in een royale verveling.’

Terwijl Depp en Maïwenn de pers te woord stonden, werd woensdag even verderop Steve McQueens Occupied City vertoond. Het is lang geleden dat iemands zo’n groots werk over Nederland maakte als McQueen nu heeft gedaan met De bezette stad.

Joden afgevoerd

De 4,5 uur durende verfilming van de gelijknamige atlas van journalist (en McQueens partner) Bianca Stigter observeert het leven in Amsterdam anno 2023 op de adressen van waar in de Tweede Wereldoorlog Joden zijn afgevoerd, plekken waar aanslagen zijn gepleegd, onderduikadressen, een pension waar iemand Joden een onderduikplek aanbood en ze vervolgens verried aan de nazi’s.

Vaak kijkt de camera naar het leven binnenin de huizen. Spelende kinderen, werkende volwassenen. Ondertussen constateert de altijd aanwezige voice-over feitelijk hoeveel mensen de nazi’s hebben afgevoerd, of leest hardop brieven voor die iets vertellen over hoe mensen de situatie beleefden.

De feitelijkheid en het gebrek aan opsmuk – alleen kijken naar plekken, oplezen van feiten, getuigenissen – lijkt ontleend aan Claude Lanzmanns Shoah, het 9 uur durende standaardwerk met getuigenissen over de Holocaust. De bezette stad wil helemaal niet per se dat je 4,5 uur alle aandacht erbij houdt. Even wegzakken is geen probleem. De film is er om getuige te zijn. Om vast te leggen.

Scènes vol leven

Ondertussen ontstaat een moeilijk te omschrijven spanning tussen de scènes vol leven nu – vaak mooie, op de een of andere manier typerende observaties – en de enorme afwezigheid van toen. Je proeft iets van de onverschilligheid van het leven voor de levenden en tegelijk benadrukt dat de noodzaak om vast te leggen. Heerlijk vilein hoe McQueen de diversiteit van Amsterdam nu laat zien als een glorieus weerwoord voor alles wat de nazi’s wilden.

The Guardian geeft de film terecht vijf sterren. ‘Monumentaal’, schrijft recensent Peter Bradshaw. ‘Stelt pittige vragen over [de relatie] tussen heden en verleden.’ En: ‘In schaal en ernst, laat De bezette stad zijn emotionele implicatie groeien gedurende z’n speeltijd. Het effect is ontroerend en mysterieus.’

Vier sterren krijgt de film in een andere Engelse krant, The Telegraph. ‘De bezette stad kijken is heen en weer geslingerd worden tussen een gruwelijk verleden en een heden waarin mensen op exact dezelfde plek schaatsen, picknicken en sleeën. Je breekt je hoofd over hoe het dezelfde plekken kunnen zijn, terwijl je ook vreemde en onthullende gelijkenissen opvallen.’

Beproeving om uit te zitten

Er zijn ook negatieve reacties. ‘Een beproeving om uit te zitten’, vindt de recensent van Variety. ‘Lijkt soms meer een ongemonteerde podcast dan een film’, schrijft website The Film Stage.

Toch zijn de meeste reacties lovend tot zeer lovend.The Hollywood Reporter: ‘Met z’n kalme voorkomen en trage ritme vermijdt De bezette stad grote emoties. Tot het allerlaatste moment. Want dan, verrassend, is er ineens iets feestelijks. Het is één ding om gevoelens te laten losbarsten, maar het is iets heel anders, iets zielsverheffends en onbeschrijfelijks, als je die emoties ziet nadat je vier uur lang bij de geesten van een stad bent geweest.’

De bezette stad is later dit jaar in Nederland te zien.

Lees ook:
Cannes trapt af met de ideale openingsfilm

Na de suffe openingsfilm van vorig jaar herpakt het filmfestival van Cannes zich dinsdagavond op grootse wijze. De 76ste editie opent met het historische drama Jeanne du Barry van een omstreden filmmaker en een omstreden acteur.