‘Stem ze weg’ – wie zegt dat, en sinds wanneer?

‘Stem ze weg’ en ‘Laat ze niet winnen’ – beide slogans zijn voorbeelden van negatieve verkiezingsretoriek: ‘stem ze weg’ is bedoeld om de partijen die de regering vormen pootje te haken; ‘laat ze niet winnen’ wordt zowel gebruikt door een regeringspartij als door oppositiegroepen. De slogans hebben één woord met elkaar gemeen: ze. Net als ‘hen’ is ‘ze’ de objectsvorm van het persoonlijk voornaamwoord van de derde persoon meervoud (‘zij’). ‘Ze’ is de informele of in elk geval meer spreektalige variant van het voornaamwoord ‘hen’. Blijkbaar past ‘ze’ beter in zo’n slogan dan ‘hen’, want ‘stem hen weg’ of ‘laat hen niet winnen’ wordt niet of nauwelijks aangetroffen.

Beide slogans bestaan al langer. ‘Laat ze niet winnen’ werd de afgelopen decennia vooral gebruikt als oproep om niet toe te geven aan criminaliteit of terrorisme. Het is dan ook opmerkelijk dat de slogan nu politiek wordt ingezet. ‘Ze’ verwijst nu immers naar kiezers (of politici) die gebruikmaken van hun democratische rechten, maar door de slogan ‘laat ze niet winnen’ associeer je ‘ze’ haast onwillekeurig met criminelen of terroristen.

De slogan ‘stem ze weg’ is ouder. De vroegste vindplaats in de krantendatabank Delpher dateert uit 1959 en staat in de voormalige communistische krant De Waarheid. In deze vindplaats was ‘stem ze weg!’ gericht tegen het ‘rooms-rode’ kabinet-Drees IV, waarin trouwens ook twee protestantse partijen zitting hadden. Ook in de jaren zeventig en tachtig is de slogan vooral onder communisten bekend, want vrijwel alle vindplaatsen uit die periode staan in De Waarheid: ‘Stem ze weg, stem CPN’. Eind jaren negentig, als de CPN allang niet meer bestaat, wordt de slogan blijkbaar herontdekt, maar de leus wordt dan al niet meer geassocieerd met één enkele politieke richting. Vanaf dan is de slogan beschikbaar voor iedereen – van ultralinks tot ultrarechts - die de machthebbers van het pluche wil jagen.