Slimme thriller voor de geduldige kijker, zonder opsmuk

Regie: Tony Gilroy. Met: George Clooney, Sidney Pollack, Tilda Swinton, Tom Wilkinson. In 25 bioscopen

Als scenarioschrijver kenden we hem al. Nu maakt Tony Gilroy, vooral bekend van de door hem geschreven spionagetrilogie rond Jason Bourne, zijn debuut als regisseur. Met ’Michael Clayton’ levert hij een slimme, koele thriller af voor geduldige kijkers. Als titelpersonage speelt George Clooney het soort rol waarin Michael Douglas zich in de jaren tachtig en negentig specialiseerde: maatschappelijk geslaagde mannen met dure pakken en auto’s, die verhitte gesprekken voeren in kille kantoren die mensen ontmenselijken. Mannen met strakke machokaken die in hun honger naar succes een stukje van hun ziel hebben verkocht.

Michael Clayton is zo’n man. Al jaren werkt hij bij een prestigieus juristenkantoor waar zijn taakomschrijving ’wonderdoener’ of ’klusjesman’ luidt, afhankelijk van wie je het vraagt. Gore juridische troep opruimen, daar komt het op neer. Zijn leven rammelt al: gescheiden, gokverslaafd, financieel aan de grond.

Maar het wordt pas echt spannend wanneer zijn bevriende collega Arthur Edens (Tom Wilkinson) 180 graden omslaat in een al jaren slepende zaak rond een grote producent van kunstmest met schadelijke gevolgen voor mens en milieu. Arthur ziet de verdediging van dat bedrijf niet langer zitten en sleept onwillekeurig Michael mee in een netelige kwestie die al snel ontaardt in een levensbedreigende situatie.

Het klinkt als de zoveelste John Grisham-verfilming, maar Gilroy gaat tegelijk helderder en dieper te werk. Geen dikdoenerige advocatenpraat waar we niets van snappen, geen gehol en gevlieg met belastende documenten en tikkende klokken. En ook geen zelfgenoegzame morele overwinning in de rechtzaal.

Verbazingwekkend genoeg voor wie de Bourne-films kent, serveert de maker, die ook het scenario schreef, niet zozeer de actie en het botsen van goed en kwaad, maar dat wat eráchter zit. De tragiek van de manisch-depressieve Arthur, het eenzame geworstel voordat ze opmoet van de keiharde topjuriste van het aangeklaagde bedrijf (een erg mooie rol van Tilda Swinton). Geholpen door het elegante, bedachtzame camerawerk van Robert Elswit en slim gebruikte stiltes en minimalistische muziek, schetsen Gilroy en zijn uitstekende acteurs een claustrofobische schaduwwereld waarin de grote spelers elkaar langdurig in een beklemmende houtgreep houden. Geen prettig gezicht, juist omdat ’Michael Clayton’ niet gemakzuchtig op je bewondering of verontwaardiging inspeelt. Toch fascinerend om naar te kijken. Wie zich niet laat teleurstellen door ’slechts’ één moord en één explosie, maar zich wel wil overleveren aan een ernstige film over een kleurloos universum waarin niets zwart of wit is, krijgt met ’Michael Clayton’ een ware traktatie.