Review
Slechte daden van beschaafde mannen
In de roman ’Sneller dan het licht’ zoekt een schrijver met spijt over zijn verwaarloosde gezin begrip bij een Vietnam-veteraan. Maar het éne schuldgevoel is het andere niet, vindt Astrid Huygens.
Hoe dun is de grens tussen cultuur en barbarij? Dun, lijkt het, want ook een kenner van Shakespeare, Mozart of Michelangelo kan zich tot een verschrikkelijke beul ontpoppen - de filosoof George Steiner heeft daar al op gewezen. De Spaanse romancier Javier Cercas maakt dezelfde tegenstelling tot inzet van zijn romans.
In ’Soldaten van Salamis’ (2001), waarvan in Spanje een miljoen exemplaren verkocht werden, was de incarnatie van deze paradox Rafael Sánchez Mazas. Naast verdienstelijk schrijver was hij, als ideoloog van Franco's Falange, mede verantwoordelijk voor de Spaanse Burgeroorlog.
In ’Sneller dan het licht’ maken we kennis met Rodney Falk, literatuurliefhebber en docent Spaans aan de universiteit van Urbana. Deze ’beschaafde’ burger neemt in 1969 deel aan een vreselijk bloedbad waarbij 54 Vietnamezen omkwamen, merendeels vrouwen, kinderen en bejaarden.
Terug in Amerika krijgt Rodney het zwaar te verduren. Hij wordt met de nek aangekeken, want het land schaamt zich over de nederlaag en de duizenden jongens die het naar de slachtbank stuurde. Rodneys aanwezigheid is een schandvlek, een aanklacht. De veteraan trekt zich terug in zichzelf, in de literatuur. De enige twee personen die erin slagen naderbij te komen, zijn zijn tweede vrouw en de verteller van het verhaal. Niet toevallig twee veel jongere mensen, alsof de oud-strijder hoopt zich in hun jeugdige onschuld te kunnen wassen. Maar ook zij begrijpen hem niet.
Het levensverhaal van Rodney Falk vormt de inspiratiebron voor de nieuwe roman van de verteller die dezelfde naam draagt als schrijver Javier Cercas, en net als hij de auteur is van drie romans en een kort verhaal.
Toch zijn er verschillen tussen verteller en auteur. Komt de auteur in interviews eerder bescheiden over, zijn alter ego is dat allesbehalve. Het succes van ’Soldaten van Salamis’ is hem naar het hoofd gestegen. Door de carrousel van prijsuitreikingen, boekenbeurzen en literaire feestjes, omringd door jonge uitgeefsters en critici, ziet hij zijn gezin niet meer staan. En voor het schrijven heeft hij geen tijd meer.
Tot zijn vrouw en kind enkele maanden later omkomen in een verschrikkelijk verkeersongeluk en hij zich genoodzaakt ziet weer in zijn pen te kruipen: ,,Als je bijna dood bent, is schrijven de enige manier om het leven weer op te roepen’’. Op dat moment herinnert hij zich zijn oude vriend Rodney Falk. Hij gaat hem opzoeken, interviewt zijn familieleden en leest de brieven die hij vanuit Vietnam verzond.
Elke stap in dit reconstructieproces wordt nauwkeurig beschreven, waardoor de lezer de ontstaansgeschiedenis van ’Sneller dan het licht’ helemaal kan volgen. Een techniek die de ironie van de auteur hier en daar mooi tot haar recht laat komen – bijvoorbeeld wanneer hij het ons-kent-ons-gehalte van het literaire wereldje beschrijft – maar die de roman voor de rest vooral parten speelt. En niet alleen omdat dit procédé al uitvoerig in ’Soldaten van Salamis’ werd toegepast. Door het verhaal van de verteller naast dat van Rodney te plaatsen, lijkt Cercas te suggereren dat het schuldgevoel van de verteller na het auto-ongeluk van zijn vrouw vergelijkbaar is met dat van de Vietnamveteraan. Deze vergelijking is bij de haren getrokken is en doet de roman enigszins geforceerd overkomen.
De geschiedenis van Rodney op zich is boeiend, maar de manier waarop ze wordt gebracht smaakt belegen. Remakes overtreffen zelden het origineel.
