Simon Vestdijk was voor zijn tijd best ‘woke’

Of Simon Vestdijk (1898-1971) woke was? Leuke vraag, vindt de Fries-­Groningse Vestdijk­kenner Doeke Sijens. “Ik vind van wel.” Sijens nam Vestdijk niet voor niets op in de Regenboogreeks: ­vergeten literatuur over lhbti-onderwerpen. Die reeks stelt hij ­samen met Coen Peppelenbos, de hoofdredacteur van literaire web­site Tzum. Samen laten ze boeken herdrukken die seksuele diversiteit aankaarten ‘zonder dat ze pathologisch of ellendig zijn of per se met zelfmoord eindigen’.

Een Alpenroman van Simon ­Vestdijk is – na onder meer De klok (1961) van Iris Murdoch – hun vierde titel die als Regenboogboek verschijnt bij uitgeverij Kleine Uil. De erven Vestdijk gaven toestemming. Zoon Dick Vestdijk, zelf schrijver en muzikant, heeft de zinnen nog even nagelopen op ­ouderwetsheid. En Sijens schreef het nawoord.

Het boek gaat over de aantrekkelijke Lucie, moeder van drie volwassen kinderen, die in het Beierse kuurhotel waar ze logeert verliefd wordt op Anna, die haar vaak bedient.

Groot liefhebber van vrouwen

Sijens vindt dat Vestdijk op een bijzondere manier schreef over de liefde tussen vrouwen: “Hij was een groot liefhebber van vrouwen. Om zo te beschrijven hoe twee vrouwen zich tot elkaar aangetrokken voelen, is heel knap. Je merkt dat hij vrouwen goed heeft geobserveerd. Vestdijk stopt Lucie en Anna niet meteen in een lesbisch hokje. Hun seksualiteit blijft fluïde.”

Vestdijk had degenen die zich tegen dit boek zouden keren ­natuurlijk tevreden kunnen stellen door het anders te schrijven, zegt Sijens, maar dat deed hij niet. ­“Bewonderenswaardig.” De kritiek indertijd, ook van recensenten, was inderdaad niet van de lucht. Vergeet niet, in de jaren zestig werd in Nederland nog een scherp onderscheid gemaakt tussen ‘normale’, ‘abnormale’ en ‘onnatuurlijke’ seksualiteit. Pas eind jaren zeventig werd het verbod op homoseksualiteit opgeheven.

Recensent J. van Doorne, chef literatuur van Trouw, begint z’n stuk over Een Alpenroman zo: “De nieuwe roman van S. Vestdijk stelt mij voor grote moeilijkheden, de zaak is namelijk dat hij zich bezighoudt met een verboden vorm van geslachtelijke liefde, namelijk met lesbische liefde.” Naastenliefde moeten we betrachten voor deze mensen, stelt Van Doorne. Het ­Algemeen Handelsblad gaat nog een stapje verder en schrijft dat de ­roman geschreven is vanuit ‘een perverse visie’, het is ‘een weerzinwekkende kweek van kunstmatige ziekteverschijnselen’.

Verbaasd dat hij zo gewoon was

Hoe bijzonder was het dat een man over vrouwenliefde schreef? Sijens: “Ja, dat was het. Maar als vrouwelijke schrijvers dat deden, werd het hun onmogelijk gemaakt. De Britse Radclyffe Hall publiceerde in 1928 de lesbische roman The Well of Loneliness. Die werd door de rechter verboden. Anna Blaman, door Vestdijk altijd gesteund, kreeg in Nederland vaak de wind van ­voren. Trouwens, Reve had het ook zwaar te verduren. Een Alpen­roman verscheen twee jaar voor zijn Op weg naar het einde, dat half Nederland een eng homoboek vond. Toen Reve in Greonterp ging wonen, waren mensen in het dorp ook verbaasd dat hij zo gewoon was. Net een mens, zeg maar.”

Maar volledig deugen, deed Vestdijk ook weer niet. Want niet over alle minderheden schreef hij zo fijngevoelig. Zo betitelt hij ­kamermeisjes als het ‘lagere per­soneel, inheemse zwartjes merendeels’ en schrijft hij: ‘De koffie, door een van de zwartjes gebracht, dronken zij op de veranda’. Volgens Sijens gaat het niet over ­donker personeel, want dat was er volgens hem niet in Beieren in de jaren zestig, maar over personeel dat in het zwart gekleed was. Maar hij twijfelt. “We hebben overwogen er een disclaimer bij te zetten.”

De heruitgave van Simon Vestdijks ‘Een Alpenroman’ (uitg. De Kleine Uil) is verkrijgbaar in paperback (€ 27,50) en als dundrukeditie (€ 32,50).

Lees ook:
Vestdijk niet lezen, dan moet je toch wel stapelgek zijn

Komende week, op de sterfdag van Simon Vestdijk, verschijnt een briefwisseling tussen schrijvers Kees ’t Hart en Maarten ’t Hart over hun idool. ‘Hij heeft lange zinnen, maar ook korte.’