Schrik niet: deze biografie over dominee Halbertsma bevat 655 bladzijden en weegt bijna 2 kilo

Hij werd in 1789 geboren in Grouw als zoon van een bakker en handelaar. Aan het doopsgezind seminarie in Amsterdam kreeg hij een opleiding tot predikant, waarna hij predikant werd in Bolsward. In 1821 werd hij beroepen in Deventer, waar hij tot zijn dood bleef wonen.

Hij was een opvallende dominee. Hij hield er niet alleen zeer liberale opvattingen over kerk en geloof op na, maar wijdde zijn lange leven (hij werd bijna 80) aan de bestudering van de ontwikkeling van de Friese en andere talen. Bovendien deed hij aan archeologie en aan politiek, en bestudeerde hij godsdiensten, volksliederen en gebruiken als het beschilderen van paaseieren. Ook had hij grote belangstelling voor moderne technieken.

De tekst loopt door onder de afbeelding.

Daarnaast verzamelde hij artefacten en voorwerpen die dat ooit zouden worden. Hij was lid van Nederlandse en buitenlandse geleerde genootschappen en correspondeerde met geleerden als Jacob Grimm. Hij reisde naar Duitsland, Italië en Groot-Brittannië en publiceerde talloze pamfletten, tekstedities, verhalenbundels en wetenschappelijke verhandelingen. En dat is nog maar een fractie van alles wat hij deed om de ontwikkeling van de menselijke cultuur in kaart te brengen.

Zijn naam was Joost Halbertsma, en de Friese letterkundige Alpita de Jong schetst in haar biografie van Halbertsma een indrukwekkend beeld van zijn enorme kennis, zijn onverzadigbare belangstelling en zijn modern aandoende ideeën over politiek en maatschappij. Schrik niet: de biografie meet 26,5 bij 19,5 cm, bevat 655 bladzijden en weegt bijna 2 kilo. Het boek is echter elke centimeter, elke bladzij en elke ons meer dan waard.

Verzet

Waarom? Omdat Halbertsma in Friesland slechts bekend staat als degene die het Fries voor het eerst als aparte taal erkende en propageerde. De Jong laat zien dat dit niet klopt: Halbertsma werkte weliswaar mee aan de emancipatie van het Fries en de Friese cultuur zegt ze, maar hij verzette zich juist tegen de 'romantisering en monumentalisering' van Friesland en het Fries. Hij wilde de Friese cultuur niet isoleren en als uniek beschouwen, maar juist laten meetellen in de wereld als een van de verschillende Europese talen. Hij dacht groter en internationaler en streefde in de negentiende eeuw al naar een eenheid van Europa. Tegelijkertijd voorzag hij dat door die nieuwe eenheid veel van de verschillende culturen zouden verdwijnen.

Tekst loopt door onder afbeelding

Halbertsma onttrok zich ook in andere opzichten aan het cliché van de negentiende-eeuwse nationalist. Daarin ligt ook het grootste belang van deze biografie: die laat zien dat niet iedereen zich in de negentiende eeuw op de opbouw en erkenning van de Nederlandse natie richtte. Zo laakt Halbertsma de tweederangs behandeling van de Belgen door Willem I en was hij voor de afscheiding van België. Hij waarschuwde de Nederlanders voor gezapigheid, die hun de ogen sloot voor het gegeven dat Willem I slechts de aristocratie en de rijke handelaren bediende en als een despoot regeerde. De burgerij bekritiseerde hij ook vanwege haar 'fatsoen', dat vereiste "dat de vrouw des huizes de naam van haar echtgenoot aanneemt, zich op het baren van kinderen toelegt, van haar eigen ontwikkeling afziet en niet zelfstandig uitgaat".

Omdat Halbertsma een geleerde duizendpoot was en er zulke moderne opvattingen over staat en cultuur op na hield, vonden sommige tijdgenoten, maar vooral volgende generaties, hem moeilijk te plaatsen. Vanwege zijn fascinatie voor oude talen en culturen kun je hem een romantische geleerde noemen, maar zijn interesse in maatschappelijke ontwikkelingen en relativeringsvermogen maakten hem eerder onromantisch.

Uiteindelijk is Halbertsma de geschiedenis ingegaan als de grondlegger van de Friese literatuur en als Fries schrijver. Ten onrechte dus, meent De Jong: die kwalificatie doet geen recht aan zijn internationale oriëntatie, zijn veelzijdig schrijverschap en zijn inspirerende ideeën over eenheid in verscheidenheid. 'In Halbertsma kwam veel samen,' concludeert De Jong. Maar ze voegt daar meteen aan toe: 'Soms wat al te veel misschien.' Dat laatste geldt bepaald niet voor dit boek: hulde aan de biografe die Halbertsma in een intrigerende en vlot geschreven biografie aan een breed publiek voorstelt, en lof voor de uitgeverij die het aandurfde een zo dik en rijk vormgegeven boek te publiceren.

Alpita de Jong
Triomfen en tragedies van een uitmiddelpuntig man. Joost Halberstma (1789-1869)
Louise;
655 blz., € 55,00

Recensenten van Trouw bespreken pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers. Lees hier meer boekrecensies.