Rosas biedt verlichting

Twee danserslijven op een kale bühne. Danser Sandy Williams heeft een afwisselend stuwende en terugtrekkende rol, danseres Cynthia Loemij laat zich door zijn manipulaties leiden of glijdt juist als een gladde aal uit zijn vingers. Als Williams het podium verlaat, rest Loemij niets dan herinnering van zijn aanraking, voordat deze ook vervliegt op golven des tijds. Heden en geschiedenis, ijl en tastbaar, harmonie en disharmonie: bij choreografe Anne Teresa De Keersmaeker zijn het twee kanten van dezelfde medaille.

Avond aan avond wordt deze openingsscène van ’Zeitung’, de nieuwe productie van het dansgezelschap Rosas, in volstrekte stilte geïmproviseerd. Geen muziek die klinkt, puur twee lichamen in hun opperste zeggingskracht.

„’Zeitung’ is de meest transparante Rosas-productie tot nu toe”, meent danseres Cynthia Loemij. Als danseres heeft ze vanaf 1991 aan de wieg gestaan van belangrijk Rosas-repertoire als ’ERTS’ (1992), ’Woud’ (1996) en het recente ’Steve Reich Evening’ (2006). „Binnen dat hele oeuvre is ’Zeitung’ Rosas op zijn puurst, met veel ruimte voor de danser om gewoonweg ’te zijn’.”

Volgens haar debuterende partner Sandy Williams biedt ’Zeitung’ het publiek een lucide inkijkje in de werkwijze van Rosas. „Het geïmproviseerde openingsduet met Cynthia is ontstaan als oefening in het creatieproces en uiteindelijk als exposé rechtstreeks in de voorstelling terechtgekomen. Dat is uniek voor De Keersmaeker: meestal worden structuren strak in de hand gehouden. Maar met deze scène wordt de weg opengelegd om als publiek heel integer met de dansers en de thema’s van De Keersmaeker in contact te treden. In deze voorstelling die 25 jaar Rosas markeert, is het werkproces de voorstelling en andersom.”

Het abstracte danswerk van Anne Teresa De Keersmaeker wordt ook wel ’bewegende architectuur’ genoemd. Haar Rosas-dansers bewegen in wiskundige reeksen, natuurkundige patronen en architecturale grids; inspiratie haalt de choreografe uit meetkunde en natuurwetten die door de aanwezigheid van de dansers voelbaar worden gemaakt.

Muziek vormt hierbij dé ultieme invalshoek: zowel composities van Beethoven, Bartók, Bach en Reich, als Indiase raga en de jazz van John Coltrane liggen aan de choreografieën ten grondslag. Via grondige muziekanalyses worden de bewegingsrichtingen en -kwaliteiten voor de dansers noot voor noot uitgedacht; Rosas-dansers beschrijven de ruimte zoals muzieknoten een partituur optekenen.

Loemij: „In ’Zeitung’ wordt dat procedé niet losgelaten, maar in tegenstelling tot andere Rosas-producties, is de choreografie niet helemaal van noot tot noot afgestemd op de muzikale partituur. De beweging en de muzikale score zijn los van elkaar tot stand gekomen en pas later op elkaar losgelaten. Zo is er voor de dansers veel ruimte geweest om hun eigen lichaamstaal te exploreren.”

Voor ’Zeitung’ bracht pianist Alain Franco de evolutie van harmonische structuren in de muziekgeschiedenis in kaart. De op het eerste gezicht onverenigbare muzikale achttiende-eeuwse wereld van Johann Sebastian Bach, en de twintigste-eeuwse wereld van Anton Webern en Arnold Schönberg worden gespiegeld met De Keersmaekers choreografie.

Sandy Williams: „De componisten zijn door Franco als het ware naar elkaar toe geleid. Een melodielijn van Bach wordt naar de vrije atonaliteit van Webern geleid, wat op zijn beurt weer wordt hergepositioneerd in Bach. Zodoende is het een heel organisch geheel geworden, een invoelbare brug tussen muzikale werelden die door de dans verder wordt uitgebouwd.”

Dat is typisch De Keersmaeker, vindt Cynthia Loemij. „Geen toekomst zonder dat je gewag maakt van de historische bouwstenen waarop het heden berust. Universele vraagstukken vormen de motor van De Keersmaekers niet aflatende zucht om de wereld te duiden: wie zijn wij, wat is dans, wat drukt het uit? De hang van Anne Teresa De Keersmaeker om de werkelijkheid in al haar magische luister te structureren, sluit aan bij haar interesse voor oosterse filosofie. Het principe van yin en yang; het bereiken van een basis door uit te gaan van tegengestelden: open-dicht, horizontaal-verticaal, aantrekken-afstoten – je vindt het allemaal terug in haar werk.”

In enkele scènes wordt de muzikale structuur op de voet gevolgd, zoals in dansscènes waarin de dansers zich op het podium verhouden als getallen in rekenkundige reeksen. Zo wordt op een punt in de voorstelling met een mathematisch volmaakte cirkel verwezen naar de metrische perfectie van Bach.

Maar volgens Sandy Williams ligt de kracht van ’Zeitung’ juist in de universele verbintenis tussen ogenschijnlijk onverenigbare dingen. „Bachs fugelstructuren, die door Webern in een twaalftoonssysteem zijn verwerkt, worden in de choreografie bijvoorbeeld vertaald naar de twaalf basispunten van het lichaam van waaruit de beweging kan worden ingezet. Verdere ordeningsprincipes kregen vorm naar aanleiding van een gezamenlijke research naar aloude geometrische principes die universele waarden toekennen aan de ordening van het universum, zoals de gulden snede.”

Cynthia Loemij: „Alles rondom ons is gecompliceerd, maar het gaat erom die chaos te vatten in een ordenend principe van de eenvoud. Wat betekent het om in een vierkant in verhouding te staan tot elkaar, wat brengt een drie-eenheid aan extra geladenheid? Wat ís een eenheid überhaupt? De uitkomsten van dat onderzoek zijn soms letterlijk in ’Zeitung’ terechtgekomen en duiken als frasen in de voorstelling op, om ook weer even snel te worden losgelaten voor een ander vraagstuk.”

Voor Loemij is er geen dansmaker denkbaar bij wie ze zich als danseres zo goed heeft kunnen ontplooien als bij De Keersmaeker. „Haar gepassioneerde kracht werkt aanstekelijk. Ze is bloedeerlijk, haar werk is allesomvattend, en bevat niets onechts. Als danser hoef je dus ook nooit in een rol stappen; je staat er als je pure zelf. De Keersmaeker perst alle kracht uit haar dansers, ze is een meester in het kanaliseren van jóuw specifieke kunnen.”

Sandy Williams kijkt positief terug op zijn eerste De Keersmaeker-productie: „’Zeitung’ is een abstract, maar tegelijk een verbijsterend open menselijk werk.”