Romana Vrede en Hans Croiset uitgeroepen tot beste acteurs afgelopen seizoen

Romana Vrede: de subtiele bodylanguage van een vakvrouw met toevallig een zwarte huid

Daar staat ze op haar lange gazellebenen, de jonge stagiaire Susan. De knieën een beetje onhandig naar binnen gebogen. Terwijl ze luistert naar haar mannelijke collega’s, schudt ze haar lange haren of zet een hand in haar zij om zich een houding te geven. Heel lang wordt ze niet door hen opgemerkt.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Maar wel door ons, kijkers. Met haar subtiele bodylanguage – soms niet meer dan kijken of knikken, dan weer lachen en flirten - vestigt actrice Romana Vrede de aandacht op het jonge meisje, dat zich slim staande houdt onder aan de sociale ladder van het advocatenkantoor in de voorstelling ‘Race’ van Het Nationale Theater. Binnen het ingewikkelde netwerk van man-vrouwverhoudingen en zwart-witverhoudingen wordt ze eerst vernederd en genegeerd, maar eist ze steeds meer haar plaats op. Ze kreeg er zondagavond de Theo d’Or voor beste actrice voor.

Dit is het type rol waar Vrede van houdt: vrouwen met een verborgen kant, een dubbele agenda. Naïef èn geslepen. Die het publiek voortdurend laten denken: wat is dat toch met die vrouw? Wat gaat er in haar om? Moeilijke rollen waarin ze haar vakmanschap kan laten zien. Ook in de andere rol die ze afgelopen seizoen speelde, Mariam in ‘The Nation’ is ze zo’n type: moeder van een verloren kind, asielzoekster, maar ook een leugenachtige eigenaar van een halal-wijnbar.

Het vereist heel precies acteren en dat is waar Vrede (44) al heel lang goed in is. Maar lange tijd werd ze niet zo opgemerkt. Nadat ze in 1999 van de Arnhemse toneelschool afkwam, werkte ze veel bij Rotterdamse gezelschappen als Onafhankelijk Toneel (artistiek leidster Mirjam Koen heeft haar in feite ontdekt en aangeraden naar de toneelschool te gaan) en Maas Theater en Dans. Daarnaast was ze te zien bij onder meer het Noord Nederlands Toneel, Theater Artemis, Bonheur en Bogaerdt/VanderSchoot. Over haar zoon Charlie, die zwakbegaafd en autistisch is, maakte ze vorig jaar een aangrijpende solovoorstelling.

Huidskleur

Haar samenwerking met regisseur Eric de Vroedt luidde een nieuwe, vruchtbare fase in. Ze delen de behoefte om met theater de maatschappij te beïnvloeden. En als regisseur daagt hij haar tot het uiterste uit.

Ze maakte indruk met haar rol van Medea in zijn regie bij de voorstelling MightySociety9. Daarna ging ze met hem mee naar Het Nationale Theater, waar hij als artistiek directeur Theu Boermans opvolgt. Haar allereerste rol bij dit grote gezelschap leidt nu meteen tot de Theo d’Or.

Bij De Vroedt is ze als Susan voor het eerst expliciet een zwarte vrouw. Voor die tijd beschouwde ze haar zwarte huid als ‘sieraad’, zei ze in interviews, als iets extra’s. “Ik ben zwart, maar ook vrouw, androgyn, lang. Ik ben niet alleen mijn huidskleur,” zei ze vorige maand in deze krant. Maar sinds haar nominatie voor de Theo d’Or gaat het wel heel vaak over haar huidskleur. “Ik ben een soort Obama,” concludeerde ze in Vrij Nederland.

Maar Vrede heeft nog een barrière te slechten: die van gender. Ze zou een Hamlet willen spelen. En dan de Louis d’Or winnen.

Hans Croiset: Magnifieke vertolker van Alzheimer

Op een maand na 82 jaar en dan geëerd worden met de hoogste Nederlandse acteursprijs, de Louis d’Or: Hans Croiset heeft wel vaker records gebroken. Toen hij in 1964 bij het Arnhemse gezelschap Toneelgroep Theater in die functie aantrad, was hij de jongste artistiek leider ooit. Hij is van maar liefst vier gezelschappen oprichter en artistiek leider geweest. Hij blies als regisseur het verstofte werk van Vondel in controversiële voorstellingen nieuw leven in en voerde in 1988 zijn Haagse versie van ‘Gijsbrecht van Aemstel’ onverholen op als – een unicum – toneelpolemiek tegen die destijds gesneuvelde Amsterdamse traditie. Én hij is nu de oudste acteur ooit die de Louis d’Or krijgt.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Het is Croisets tweede Louis d’Or. In 1980 kreeg hij hem ook al voor zijn rol van Kreon in ‘Antigone’ van Jean Anouilh bij Publiekstheater. Nu voor zijn titelrol in ‘De vader’ van Florian Zeller (Senf Theater Partners). Opmerkelijk genoeg beide keren voor voorstellingen, die niet vanzelf hoge spelverwachtingen wekten. ‘Antigone’ speelde decorloos tussen het publiek in een klein bovenzaaltje van de Amsterdamse Stadsschouwburg, ‘De vader’ gaat over een weliswaar actuele maar niet per se drommen publiek trekkende kwestie als Alzheimer.

Je zou deze Louis d’Or kunnen zien als een verkapte nu-het-nog-kan-prijs, maar zo simpel is het niet. Wie ‘De vader’ heeft gezien, kan niet anders concluderen dan dat de voorstelling vooral dankzij het spel van Croiset furore heeft gemaakt. Werkelijk magnifiek hoe hij de langzaam in zijn hoofd verdolende man vertolkt: woedend, kwetsbaar, broos, bedremmeld. “Je zou bijna wensen, dat hij alleen op het toneel stond en de rest als louter stemmen om zijn hoofd zou zweven” schreef deze krant.

Onzekerheid

Het grappige is, dat Croiset zelf juist het repeteren van een rol, het werken aan een personage zijn acteursleven lang als een giga probleem heeft ervaren. Of grappig? Waarschijnlijk is het juist de permanente moeite die hij ermee heeft, de tergende onzekerheid waar hij immer mee vocht en vecht, die zijn spel zo echt maakt en een heel persoonlijke spanning verleent.

De ambitie en gedrevenheid van Hans Croiset als regisseur en artistiek leider was altijd bewonderenswaardig, maar als acteur raakte hij je. Raakt hij je. Met de jaren is hij er alleen maar beter op geworden. Niet alleen omdat, zoals de jury over ‘De vader’ oordeelde, zijn vader “tot op de millimeter perfect geacteerd” is, maar zeker ook omdat je ziet en voelt, dat hij tijdens het spelen op zoek blijft naar het ware goud in de krochten van de menselijke ziel. Dat is lef en angst tegelijk.

Misschien dat daarom de verscheurdheid van Croisets King Lear (2001) zo prachtig door diens ijdelheid heen schemerde. Of dat hij als uitgerangeerde acteur in Ger Thijs’ ‘Het licht in de ogen’ (2003) het publiek door alle lagen van valsheid en jaloezie heen in onontkoombare ontroering wist mee te sleuren.

Met zijn subtiele mimiek, heldere dictie, gevoelige stembuigingen, delicate stiltes krijgt Croiset het in ‘De vader’ weer voor elkaar: je mee te voeren naar het complexe innerlijk, de onnavolgbare gemoedstoestand van een demente man. Meesterlijk.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

De overige winnaars

Lotte Dunselman is de winnares van de Colombina, de prijs voor de beste vrouwelijke bijrol. In de voorstelling Volpone van Dood Paard fungeert ze volgens de jury als een toverstaf waardoor haar medespelers gaan glanzen.

Maarten Heijmans wint de Arlecchino voor beste mannelijke bijrol. In Ibsen Huis van Toneelgroep Amsterdam onderscheidt hij zich als de kwetsbare aidspatiënt: opstandig, hunkerend, eenzaam en cynisch.

Het gezelschap De Warme Winkel wint de Regieprijs voor de voorstelling De Warme Winkel speelt De Warme Winkel, waarin het de legendarische voorstelling Café Müller van Pina Bausch naspeelt in een voorstelling over authenticiteit.

De Prosceniumprijs gaat naar Theun Mosk vanwege de originele manier waarop hij als vormgever en lichtontwerper de fysieke beleving van het publiek beïnvloedt.

De voorstelling The Automated Sniper van Julian Hetzel wint de Mimeprijs omdat de voorstelling op overtuigende wijze oorlog voelbaar maakt.

De voorstelling Liefde van Maas theater en dans wint de Gouden Krekel voor beste jeugdproductie. Een hartstochtelijke ode aan de liefde, aldus de jury, en een warmbloedig cadeau voor alle leeftijden.

Guy Corneille wint de Gouden Krekel voor beste podiumpresentatie voor zijn rol in The Basement van De Dansers, Theater Strahl en Wies Merkx.

Regisseur en artistiek leider Mirjam Koen van OT Rotterdam wint de ACT Award voor haar bijdrage aan diversiteit.

Lees ook: Romana Vrede voelt zich nog steeds een jongetje.
Lees ook: Zorgen voor een angstige oude vader.
Lees ook: Hans Croiset is magnifiek in rare voorstelling over alzheimer.