Roerende voorstelling over twee zussen die eerst drie zussen waren

Vier jaar duurde het voordat de voorstelling Zus van mijn zus een feit was. Dat had alles met de organisatie ervan te maken. Het zoeken naar een speellocatie, het vinden van een producent, van een regisseur en een schrijver. Meestal staat er een zakelijk leider klaar om dat soort zaken te regelen, dit keer begon het plan bij twee gelauwerde actrices, grootheden in het theater, met allebei vele theater- en filmprijzen op hun naam: Ariane Schluter en Marisa van Eyle.

Schluter (57) en Van Eyle (58) zaten bijna veertig jaar geleden samen op de toneelacademie in Maastricht. In de jaren erna kwamen ze elkaar regelmatig tegen, maar altijd na afloop van een voorstelling, nooit op het toneel. Of ja, één keer hadden ze op de academie samen in een scène gespeeld, maar welke, dat weten ze niet meer. Het moet iets van Camus of Sartre zijn geweest. Schluter: “Want we droegen allebei een zwarte coltrui.”

Op zoek naar iets wat zou raken

Ze wisten van elkaar dat ze hun liefde voor taal deelden, en na weer zo’n nachtelijke ontmoeting pakte Van Eyle de volgende ochtend de telefoon en belde auteur Peer Wittenbols, meester van de toneeltaal. Ook Wittenbols had in het verleden op de toneelacademie gezeten.

Zo kwam het drietal samen, op zoek naar iets wat zou raken, wat licht en diep tegelijk zou zijn. Iets over zussen, stelde Schluter voor, die zelf uit een gezin met vijf zussen komt. Wittenbols bracht de dood in het verhaal - het werden twee zussen die praten over hun jong gestorven derde zusje. En voor ze het wisten nam die dood behoorlijk wat ruimte in. Voor de regie vroegen zij Belle van Heerikhuizen, vanwege haar kracht om zware onderwerpen licht te brengen.

Toen kwam corona en opeens waren ze vier jaar verder. Niet erg, achteraf gezien, het stuk kon in alle rust rijpen. Nu gaat het gebeuren en dat voelt zeer goed. Van Eyle: “Het is lastig om niet nú al, voorafgaand aan de première, een eind goed al goed-gevoel te hebben.”

‘Onze carrières hebben nooit stilgestaan’

Dus daar staan ze op dat podium, twee zeer getalenteerde vrouwen, allebei eind vijftig, een zeldzaamheid in de toneelwereld, waar de rollen voor vrouwen na hun dertigste schaarser en schaarser worden. Op de vraag of ze dit stuk mede zelf op poten hebben gezet omdat er geen geschikte bestaande stukken voorhanden waren, zijn ze allebei even stil.

Dan zegt Van Eyle: “We hebben allebei het geluk gehad dat we altijd de rollen konden spelen die we wilden. Onze carrières hebben nooit stilgestaan. In die zin was het niet ‘nodig’ om dit stuk te creëren.”

Schluter: “Maar het is wel waar dat er leeftijdsdiscriminatie bestaat en dat actrices daar extra onder lijden. Er zijn te weinig vrouwenrollen, en de vrouwenrollen die er zijn, staan te veel in dienst van de man. Tegelijkertijd voelt het ook als te veel eer om steeds met die mannen, met dat leeftijdsgedoe bezig te zijn.”

Bovendien ging het werkproces van Zus van mijn zus dus niet over activisme. Het ging over de binnenkant van een universeel verhaal. Over twee zussen die elkaar treffen omdat, als de grafrechten niet worden verlengd, het graf van hun zusje zal worden geruimd. Zoals dat gaat tussen zussen, aldus Schluter, gaat het gesprek al snel van liefdevol, naar heel boos, en weer terug. “Er is niemand die je zo goed kunt haten én liefhebben als je zus.”

Borduurwerk van een gezamenlijk zussenleven

Van Eyle: “Het is een verhaal over hoe de dood bij het leven hoort. Het is een poging die dood bij het leven te laten horen, om de dood te vieren zelfs. Peer Wittenbols weet er qua tekst wel raad mee, met dat soort schrijnende zaken. Hij heeft echt filosofische parels door dat borduurwerk van een gezamenlijk zussenleven geweven.”

Schluter: “Hij zegt bijvoorbeeld ook dat je als zussen onder elkaar nooit promotie maakt. Daar heeft hij volkomen gelijk in: de verhoudingen van vroeger blijven altijd bestaan, hoe oud je ook wordt, hoe lang je elkaar ook niet ziet. Dat is zowel benauwend als heel vertrouwd en dierbaar.” Van Eyle: “Ik heb die ervaring met een hechte familieband minder, maar ik herken het innige van zelfgekozen familie, mensen die door de jaren heen bij je zijn gaan horen.”

Schluter: “We zijn samen dit verhaal in gegroeid. We vertellen het in brokken, we springen door de tijd, maar daaronder groeit gestaag een dieper gevoel. Van gemis, van liefde, van leven. Ik zou willen dat je na afloop denkt: ik ga even mijn broer of zus bellen.” Van Eyle: “Of je liefste vriend.”

Een ander soort bestaansruimte

Dan is er nog het decor van Ruben Wijnstok. Hij creëerde een soort badplaats, met overal golfbrekers, een verstilde plek met zand op de vloer. Een helemaal eigen ‘tijd’ die alleen op het toneel kan bestaan. Schluter: “Daar gaan we met z’n allen een uurtje in. Even wat denkruimte, even een ander soort bestaansruimte.”

En over bestaansruimte gesproken, dan toch nog iets over die vrouwenrollen – of het gebrek eraan. Schluter: “Het is geen activistische voorstelling, leeftijd is geen thema. En zoals ik er nu naar kijk, voelt dat ook goed. Want je kunt gaan benadrukken hoe anders dit project is, maar je kunt ook zeggen: dit is activisme 2.0. Wij spelen twee oudere zussen en we staan op dat toneel en we vertellen ons verhaal. We willen ons niet tegen iemand of iets verzetten en we hoeven ook niet zo nodig te benadrukken hoe bijzonder dit allemaal is. We zíjn er. We hebben iets moois te delen. Dát is de hoofdzaak.”

Zus van mijn zus is t/m 27 mei te zien in het hele land (Via Rudolphi Producties). Info en kaarten: viarudolphi.nl

Lees ook:

Fascinerend hoe Sadettin Kirmiziyüz door de tijd en zijn familie heen laveert

Kirmiziyüz is een migrantenkind en maakt al tien jaar voorstellingen over zijn familie en zijn Turkse achtergrond. Eerder waren dat alom bejubelde voorstellingen als Citizen K, en De radicalisering van Sadettin K.. Dit keer heet zijn voorstelling Monumentaal, een monument voor zijn ouders én voor zijn kinderen.