Réus: de grootste harp ter wereld

Een beest. Zo noemt Remy van Kesteren zijn nieuwe harp. Een beest dat hij nog moet leren temmen. Maar wat is hij er blij mee. Zijn nieuwe harp, de Réus (denk het Nederlandse woord, spreek uit met een aparte e en u) 49 heeft extra snaren, meer power in de klank en enkele andere, belangrijke verbeteringen.

Vier jaar geleden liep Van Kesteren (29) tegen de grenzen van zijn harp aan. Bij het arrangeren van het pianoconcert voor de linkerhand van Ravel merkte hij dat de harp niet laag genoeg kon spelen: hij miste twee snaren. Hij vroeg de mensen van het Italiaanse harpmerk Salvi om het aantal snaren uit te breiden van 47 naar 49, zodat ook de lage A erop zat. Maar dat had veel meer voeten in de aarde dan gedacht. Het voordeel was dat Van Kesteren nu uitgebreid in gesprek raakte met de ontwikkelaars van Salvi. En die konden nog wel een paar andere wensen van hem in vervulling brengen.

Nu kan dit nieuwe instrument zowel akoestisch als elektrisch versterkt worden bespeeld. Ook zit er een dempmechaniek aan, waardoor je met één beweging van de knie alle snaren kunt dempen. Dat gaat een stuk sneller dan met de armen. De klank van deze grootste harp ter wereld heeft meer power gekregen, zodat het instrument zelfs in zachte passages beter hoorbaar is. Van Kesteren kreeg de hulp van het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds, dat het innovatieproces begeleidde. Het fonds kocht het instrument ter waarde van 70.000 euro ook voor hem aan.

Een revolutie? Zo durft Van Kesteren de XXL-harp nog niet te omschrijven. "Dat moet nog blijken. Maar het instrument kan wel het concept van de harp voortstuwen. Nu moeten harpisten in een orkest vechten om hoorbaar te zijn. Ook voor een solist bij een orkest is het moeilijk om erbovenuit te komen. Deze harp maakt dat makkelijker, hij heeft meer kracht zonder dat de schoonheid van de klank eronder lijdt. Ook in andere muzieksoorten biedt de grote harp nieuwe mogelijkheden, die we nog moeten ontdekken."

Pleyel versus Érard

Het is meer dan honderd jaar geleden dat de harp voor het laatst grondig werd aangepast. Begin twintigste eeuw ontwikkelde de Franse piano- en harpbouwer Érard de harp in zijn huidige vorm, met pedalen waarmee je de snaren een halve toon hoger of lager kunt laten klinken. Concurrent Pleyel bedacht tegelijkertijd een harp met elkaar kruisende snaren. De componist Debussy kreeg van Pleyel de opdracht een stuk voor de nieuwe harp te schrijven, Ravel schreef in opdracht een stuk om het model van Érard aan te prijzen.

Van Kesteren: "Het leverde twee prachtige stukken voor de harp op. 'Danse sacrée et danse profane' van Debussy en 'Introduction et Allegro' van Ravel. Pleyel legde het af tegen Érard, maar Debussy had daar kennelijk al rekening mee gehouden, want hij schreef een stuk dat ook goed uitvoerbaar was op de winnende harp."

Van Kesteren deed hetzelfde als Érard en Pleyel en vroeg componist Raaf Hekkema om een compositie voor de Réus 49 te schrijven. Maar vóór hij die in het openbaar speelt, moet hij zich eerst beter thuis voelen op dat 'beest', zegt hij. "Er zitten nog allerlei ongekende mogelijkheden op. Zo kun je het dempmechaniek vastzetten, zodat het tokkelen op de harp gaat klinken als de Malinese kora, een broertje van de harp. Dat dempen gaat met stukjes foam, maar dat kun je vervangen door ander materiaal. En dan klinkt de harp weer anders."

Op de grens

Het is geen toeval dat het juist Van Kesteren is die op de grenzen van de harp botst. Hij heeft dan wel een uiterst klassieke en gedegen opleiding gehad aan de conservatoria van Amsterdam en Parijs, maar hij houdt zich al lang niet meer alleen bezig met het klassieke harprepertoire. Hij speelt ook met jazz- en popmuzikanten uit de hele wereld en schrijft zijn eigen muziek.

Van Kesteren: "Ik weet niet hoe je mijn muziek moet noemen. Het is een mix van stijlen, inclusief klassiek. In al die stijlen voel ik me een toerist. Ik pik er iets uit op en breng het samen in mijn muziek. Ik heb net een orkeststuk geschreven voor Het Nationale Ballet, maar kom ik iemand tegen die muziek maakt met modulaire synthesizers, dan wil ik daar ook mee samenwerken."

Beide uitersten zijn te horen op het Dutch Harp Festival, dat morgen en overmorgen in Utrecht voor de vijfde keer plaatsvindt. Van Kesteren is sinds tien jaar de artistiek leider. Zijn brede interesse zie je terug in het programma. Van Kesteren: "Dertig amateurharpisten spelen Tsjaikovski's 'Notenkraker', Spinvis komt met de Japanse koto, die hij onlangs leerde bespelen, de blinde harpiste Chu Chu Chang speelt in een volledig verduisterde zaal. Er is ook een nieuw concert voor twee harpen, geschreven door Rozalie Hirs en uitgevoerd door Asko|Schönberg, en Stockhausens laatste werk, 'Freude', zal worden uitgevoerd."

De nieuwe harp zal een hoofdrol spelen. De Réus 49 zal worden gepresenteerd op het openingsconcert. Diezelfde avond geeft Van Kesteren een concert met improvisaties op het instrument, zodat voor het eerst is te beluisteren wat de nieuwe harp in huis heeft. Van Kesteren is van één winstpunt in elk geval zeker: "Ik ben nogal lang. Voor mij is het prettig dat ik eindelijk rechtop achter een harp kan zitten."

Het Dutch Harp Festival vindt plaats op 12 en 13 mei in TivoliVredenburg, Utrecht.