De portretten van rechtbanktekenaar Petra Urban lijken zó goed, dat ze soms zelfs geblurd in de krant verschijnen. Voor het Marengo-proces schafte ze speciaal een verrekijker aan, om Ridouan T. ook van een afstand goed te bekijken.
Fijn, zo’n verdachte die een beetje meewerkt. Als Ridouan T. haar op de eerste dag van het Marengo-proces bezig ziet, zorgt hij ervoor dat hij ‘in beeld’ is. Hij poseert zelfs even als ze met een verrekijkertje naar hem tuurt. Nee, geen knipoog, zoals Holleeder, maar hij knikt. “En toen een andere verdachte voor hem ging zitten, boog hij mee, zodat ik hem nog kon zien”, vertelt rechtbanktekenaar Petra Urban (49) vrolijk.
Altijd als ze in De Bunker werkt, zoals de extra beveiligde rechtbank in Amsterdam-Osdorp wordt genoemd, heeft ze te maken met de lichtval van de tl-buizen boven in de zaal die een ‘masker’ geeft op iemands gezicht. Daardoor worden het voorhoofd en de huid rond de ogen extra uitgelicht. Urban: “In andere rechtbanken is het licht weer anders. Het gaat mij om de sfeer ter plekke, dus ik teken wat ik zie en dat licht zie je terug in de tekening.”
Van zware beveiliging kijkt ze niet meer op
Vandaag wordt het Marengo-proces voortgezet. Urban, sinds vier jaar vaste rechtbanktekenaar van De Telegraaf en sinds zes jaar voor Panorama, zal er zijn. Ze zit bij drie tot vier rechtszaken per week, soms zelfs vijf. Van Maastricht tot Leeuwarden. Alles heeft ze al meegemaakt. Van zware beveiliging kijkt ze niet meer op, die kent ze nog van het proces tegen de islamitische aanslagpleger Salah Abdeslam in Brussel.
Bij deze Marengo-zaak, tegen in totaal zeventien verdachten, moet iedereen die naar binnen gaat z’n schoenen uitdoen en alles van metaal afdoen. En vanwege corona hangen er allemaal plexiglazen lamellen tussen de mensen. Omdat Urban al vreesde dat zij en haar collega-tekenaars helemaal achteraan zouden zitten, schafte ze de zaterdag voor het proces in een antiekhandel nog snel een toneelkijker aan. Met de kijker in haar linkerhand, en de pen in de rechter maakt ze zo schetsen op haar iPad. Ideaal is anders. Ze heeft de rechtbank al gemaild: bij dit proces willen we als tekenaars echt een betere plek.
‘Ik ken veel tekenaars die nooit een echt skelet hebben gezien’
Petra Urban voelt zich in een traditie staan. Noordelijke realistische schilders als Matthijs Röling en Henk Helmantel studeerden net als zij aan de Groningse Academie Minerva. Urban ontwikkelde daar het figuratief en realistisch tekenen. “Een studiegenoot van mij, Simeon Nijenhuis, schildert ook echt in de traditie van Helmantel. Stillevens en interieurs. Ik maak natuurlijk portretten en ben elke dag nog blij met de gedegen anatomielessen die ik er kreeg. Ik ken veel tekenaars die nooit een echt skelet hebben gezien, ik moest er vaak een tekenen, en bij ons stond twee keer per week iemand in z’n nakie voor je neus. Hup, tekenen maar. Ik zat ook vaak in het Anatomisch Museum in Groningen. Illustratie en grafiek was mijn afstudeerrichting. Het leukst vond ik etsen. Jammer, ik heb er geen tijd meer voor, en ik heb thuis geen ruimte voor een etspers.”
Urbans tekeningen zijn te herkennen aan de verticale arceerstreepjes. Het is haar handelsmerk geworden. “Ik leerde heel academisch tekenen, dat betekent: arceren met de vorm mee.” Ze tekent even uit de losse pols en ondersteboven een lijf met een uitgestoken arm. “Door dat arceren met de vorm mee krijg je dieptewerking. Het is een handig trucje. Je ziet het ook in schetsen van oude meesters. Bij Leonardo da Vinci, en ook andere Italiaanse schilders, bouwden er al arcerend spieren in. Zelfs baby’s maakten ze gespierd. Je ziet veel tekenaars dat doen, ik dacht: ik doe het verticaal.”
Soms lijkt een tekening van Urban zo echt dat het net een foto is. En fotograferen is in de rechtbank uitdrukkelijk verboden. Advocaat Benedicte Ficq kreeg het in 2014 voor elkaar dat een tekening van een moeder die haar kinderen en zichzelf om het leven wilde brengen ‘geblurd’ in de krant kwam. Ze zou te herkenbaar zijn geweest. Een andere advocaat maakte ook bezwaar tegen een te goed lijkende tekening van zijn verdachte, een voetbalhooligan. Toen oordeelde de rechtbank: er staat in de persrichtlijnen dat er getekend mag worden en niet dat er alleen slecht getekend mag worden.
Een makkelijk gezicht kent ze niet
Een enkele keer krijgt ze een verdachte maar een paar seconden in het gezicht te zien, dan moet Urban de contouren razendsnel in haar geheugen opslaan. Ze let op de schedel, de jukbeenderen, en de verhouding licht en donker. “Een makkelijk gezicht ken ik niet. Ridouan T. is goed te doen, maar Holleeder was lastig, maar daarom interessant. Zijn gezicht heeft wel 27 verschillende uitdrukkingen. Dat goed onthouden, bijna fotografisch, kon ik vroeger al. Als ik tentamen had, ging ik in gedachten terug naar die pagina’s in mijn schrift, die in de kantlijn volstonden met tekeningetjes. Ik koppelde dan in mijn hoofd die tekeningetjes aan de tekst zodat ik de context weer wist.”
Het bijzondere van Urbans tekeningen is dat je ook ziet wat iemand draagt. Stofuitdrukking, heet dat in vaktermen. Je ziet of een verdachte iets van wol of katoen draagt. De jonge vrouw die haar baby aan de kant van de weg had gelegd, tekende ze in de rechtbank op de rug, onder een deken. “Dat vertelt haar verhaal, als ze er zo bij zat, hoef je haar niet in het gezicht te zien. Maar als Ridouan T. dat had gedaan, had ik gebaald.”
Als je hoort hoe haar jeugd was, snap je dat kwesties die in de rechtbank worden uitgevochten bij Urban niet snel vreemd of extreem overkomen. Haar moeder was vaak ziek en had een alcoholverslaving. Haar vader liet de vier kinderen bij moeder achter en vertrok toen Urban tien was. Ze woonde in de Bijlmer, een jaar bij haar grootouders in Friesland, werd op haar vijftiende uit huis geplaatst, ging van vwo naar havo en woonde bij een pleeggezin. De overgang van de Bijlmer naar Friesland was een cultuurshock: in Dokkum zat één donker meisje op school, in de Bijlmer was ze als wit meisje ruim in de minderheid.
Gefascineerd door de mens achter de dader
Goed en kwaad fascineren haar. Urban: “Mijn ouders hadden het goed verprutst, toch hield ik van ze en kwam het later wel goed. In de rechtbank ben ik gefascineerd door de mens achter de dader. Maar ik ben heel blij dat ik niet hoef te oordelen. Sommigen zeggen: ik hoef niet te weten hoe een vrouw eruit ziet die een konijn heeft doodgeschopt. Maar als ik haar teken: een 68-jarige mevrouw achter een rollator, geeft dat context. Of als ik de zwarte man teken die nooit ergens aan de bak kwam en daarom ineens een loketbediende in zijn gezicht spuugde.”
Toen ze eind jaren zeventig bij haar opa en oma woonde, lazen die De Telegraaf. Haar oma wees haar weleens op de rechtbanktekeningen van Eddy Samson. Ze zei: ‘Dat kun jij ook wel doen.’ Altijd zat Urban te tekenen wat ze zag, het was een soort obsessie. Inmiddels tekent ze alles op een tablet, een iPad Pro, ‘die een geweldige pen heeft en ook video’s van mijn tekeningen maakt’. “Ik ben trouwens drie tot vijf uur met een tekening bezig, het ligt eraan of ik veel moet inkleuren en hoeveel figuren ik erbij teken.” Collega Aloys Oosterwijk van het ANP, een zestiger, wilde heel graag op papier blijven werken. “Ik heb hem met veel geduld en liefde ook aan de iPad geholpen. Het duurde even, maar nu is hij om.”
Als ze een wens mag doen, dan de musea open. “Als kind al wilde ik in het Rijksmuseum wonen. Soms glip ik om half vijf nog even naar binnen. Liefst ben ik op de afdeling Middeleeuwen. Jeroen Bosch geeft mij altijd veel inspiratie, bij hem kan alles. En op zo’n Winterlandschap van Hendrick Avercamp zie je op het ijs tussendoor allemaal dingen gebeuren: iemand die op z’n snufferd valt of ergens staat te plassen… Alles wat toen werd geschilderd was een verhaal. Later pas lieten mensen portretten in opdracht schilderen. En kreeg je stillevens, zoals Helmantel die nog maakt.”
Bewegende beelden vastleggen zoals Urban doet, blijft een kunst op zich. “Ja, dat klopt. Zo’n Helmantel? Dat is eigenlijk appeltje eitje. Haha.”
Wie is Petra Urban?
Petra Urban (Amsterdam, 1972) groeide op in de Amsterdamse Bijlmer en Friesland en maakte na de Academie Minerva in Groningen vrij werk en illustraties in opdracht. Haar eerste rechtbanktekeningen stonden in AD Utrecht en waren te zien bij SBS6 (Hart van Nederland). Sinds 2015 werkt ze voor Panorama en sinds 2017 voor De Telegraaf - vaak samen met rechtbankverslaggever Saskia Belleman. Op 22 maart begon het Marengoproces dat vandaag, 7 april, wordt voortgezet. Urban heeft twee dochters, Rosa (24) en Lucia (20) en woont in Amsterdam. Ze heeft een relatie met Radio 1-presentator Jurgen van den Berg.
Ook rechtbanktekeningen in Trouw
Trouw heeft geen vaste rechtbanktekenaar. “We plaatsen soms wel rechtbanktekeningen. Die komen van het ANP”, vertelt adjunct hoofdredacteur Martijn Roessingh. Fotoredacteur Liselore Kamping zegt dat de fotoredactie eerst altijd zoekt naar beelden rond een zitting buiten de rechtbank, zoals van de familie van een verdachte of een advocaat die naar binnen loopt. “Als die foto’s er niet zijn, kiezen we de beste tekeningen van tijdens het proces.” Rechtbanktekenaar Aloys Oosterwijk, de vaste tekenaar van het ANP, heeft sinds vorig jaar gezelschap van drie tekenaars die hun werk ook aanbieden via het persbureau: Renée van den Kerkhof, Nicole van den Hout en Theresa Hartgers.
Lees ook:
Monsterproces Marengo van start: T. had ‘vooralsnog niks te melden’
Drie jaar geleden begon de zaak met twee verdachten en een klein dossier. Inmiddels is Marengo een monsterproces. Maandag begon de inhoudelijke behandeling van de zaak rond de vermeende criminele organisatie van hoofdverdachte Ridouan T.
Lees ook:
Als de rechtszaak om ‘die viezerik’ bij het schoolplein van je dochter een onverwachte wending krijgt
Je wilt het je dochter van tien besparen: zo’n potloodventer die haar vlak bij school de pas afsnijdt. Toch overkwam dat het gezin van Flip van Doorn. Gelukkig is de verdachte snel gepakt. Maar eenmaal in de rechtszaal krijgt het verhaal een heel andere wending.
