Raymond Thiry over zijn rol in Quo Vadis, Aida?: ‘Ik zat soms te huilen op mijn kamertje’

Raymond Thiry zag Quo Vadis, Aida? in Venetië, waar het drama afgelopen jaar in première ging. “Ik vond het een aangrijpende ervaring”, vertelt de Amsterdamse acteur. “Omdat de film je echt met je neus op de feiten drukt. Wat ik vooral zo sterk vind, is dat er veel emoties voelbaar zijn, maar dat de film niet op een sentimentele manier is gemaakt.”

De 61-jarige Thiry noemt het de kracht van de Bosnische filmmaakster Jasmila Zbanic die volgens hem precies wist hoe ze het verhaal van de val van moslimenclave Srebrenica wilde vertellen. In de film volgen we de gebeurtenissen door de ogen van lerares Aida, die als tolk voor de VN werkt. Een vrouw in een mannenwereld.

Via Aida krijgen we zicht op de Bosnische moslims die in de zomer van 1995 door het leger van generaal Ratko Mladic worden opgejaagd. En op de Nederlandse VN-militairen onder leiding van Thom Karremans en zijn plaatsvervanger Rob Franken, die de inwoners van Srebrenica moeten beschermen.

Een man die zijn poot stijf houdt

Om zich voor te bereiden op zijn rol als Rob Franken las Thiry het boek Under the UN Flag - The International Community and the Srebrenica Genocide (2007) van Dutchbat-tolk Hasan Nuhanovic. “Alle acteurs kregen het boek met passages die betrekking hadden op zijn of haar rol. Franken komt erin naar voren als een man die zijn poot stijf houdt, wat er ook gebeurt, en zo heb ik hem ook benaderd.”

Volgens Thiry sloten het boek en het scenario wat dat betreft op elkaar aan. “Het gaat om onverzettelijkheid, soms op het harteloze af. Als Srebrenica onder de voet is gelopen, Karremans ziek wordt en Franken merkt dat steun uitblijft, trekt hij zijn conclusie: let’s get the fuck out of here. Dutchbat kon geen vuist maken.”

Voor Thiry was het werken op locatie in Stolac, een plaatsje in Bosnië en Herzegovina, een ervaring uit duizenden. “Dit is voor mij een van de belangrijkste films die ik ooit heb gemaakt. Zo hartverscheurend. Vooral bij de figuranten kwam de reconstructie van de gebeurtenissen heel hard aan. De opnames moesten geregeld worden stilgelegd omdat iemand emotioneel knakte.”

Thiry herinnert zich vooral de scène waarin Servische soldaten de VN-compound binnenkomen, waar de gevluchte bewoners van Srebrenica zich veilig wanen. “Een scène, waarin de Serviërs de menigte afspeuren naar moslimstrijders, moest herhaaldelijk worden onderbroken, omdat figuranten de gebeurtenis herbeleefden.”

“Ook latere scènes waarin vrouwen en kinderen in bussen worden geholpen, terwijl hun mannen en zonen worden meegenomen door de Serviërs, kwamen keihard binnen. Achter de monitor stonden ­huilende mensen, die het kennelijk van dichtbij hadden meegemaakt. Van de ruim 8000 moslimmannen die uiteindelijk werden vermoord, worden er nu, een kwarteeuw later, nog steeds 1700 vermist.”

En nog steeds hangt er een rare spanning in de lucht, ondervond Thiry. “In Stolac, het christelijke moslimplaatsje waar we filmden, stonden nogal wat kapotgeschoten huizen. Dat die huizen niet opgeknapt waren, en andere wel, was omdat ze van Serviërs waren die ooit uit het dorp waren verdreven. In Stolac denken ze dat de Serviërs elk moment kunnen terugkomen om hun eigendom te claimen. Daarom staan die huizen te vergaan, niemand durft ze aan te raken.”

Het hele Bosnische avontuur is de Amsterdamse acteur niet in de koude kleren gaan zitten. “Ik ben in zekere zin een welvaartskind, ben nooit dichter bij een oorlogssituatie geweest dan door het maken van deze film. Ik zat soms echt te huilen op mijn kamertje. Ik dacht: wat kunnen mensen elkaar aandoen?”

‘De ander moet worden opgeruimd, koste wat kost’

“En ook als acteur was het een vreemde gewaarwording. Ik ben nooit echt kapot van de dingen die ik speel, maar op locatie in Bosnië kwam het allemaal behoorlijk dichtbij. Je beseft wat haat met mensen doet. De ander moet worden opgeruimd, geëlimineerd, koste wat kost. Heel ontluisterend.”

Er waren ook figuranten die hem op de set enthousiast kwamen uitleggen hoe kalasjnikovs werken. “Ze wisten me exact te vertellen hoe je zo’n machinegeweer doorlaadt. Je zag hoe vanzelfsprekend ze het vonden en hoe vertrouwd ze met de wapens waren. Ook waren er begeleiders op de set die erop moesten toezien dat je petje wel goed zat en die in 1995, toen de tragedie in Srebrenica plaatsvond, als vrachtwagenchauffeurs hadden gewerkt. Ze vertelden me doodgemoedereerd: met Serviërs kun je afspraken maken, maar van moslims kun je nooit op aan. Antimoslimsentiment, nog steeds.”

Daarom is het goed dat de film er is, vindt Thiry, om te laten zien waartoe mensen in staat zijn. “In Srebrenica staat een gedenkteken voor de slachtoffers van de genocide. Zo zie ik deze film ook, als een monument voor al die mensen die daar hun leven hebben gelaten.”

Wilt u Quo Vadis, Aida? zien? Klik hier voor meer informatie en kaartverkoop.

Lees ook:

Journalist Dzenana Halimovic geeft 3000 vermoorde jongens en mannen in Srebrenica een gezicht

Journalist Dzenana Halimovic wist bijna drieduizend foto’s te verzamelen van jongens en mannen die in Srebrenica werden vermoord. Nog achthonderd tot duizend vermoorde mensen worden vermist.