Ralph van Raat ontdekt opnieuw onbekende, vroege pianomuziek van Pierre Boulez: ‘Hij was ontzettend emotioneel en boos’

De Nederlandse pianist Ralph van Raat baarde in 2018 opzien toen hij de première speelde van een vergeten jeugdwerk van de Franse modernist Pierre Boulez (1925-2016). Dat deed hij nota bene in het door Boulez opgerichte Cité de la Musique in Parijs. Van Raat legde Prélude, Toccata et Scherzo vast op cd, en speelde het zelfs in de New Yorkse Carnegie Hall.

En nu heeft Van Raat opnieuw jeugdwerken van Boulez opgeduikeld. In hetzelfde archief van de Paul Sacher Stiftung in Basel. Morgen gaat hij er de Nederlandse première van spelen in het Muziekgebouw. Van Raat praat er enthousiast over aan de telefoon, lopend in een Hilversums park. Hij is even zijn huis ontvlucht omdat er hard geboord wordt. “Al past dat misschien wel bij deze muziek”, zegt hij met een lach. De muziek van Boulez staat niet bepaald als zachtzinnig bekend.

Directeur van een grote Franse supermarktketen

“Sinds 2018, toen ik Prélude, Toccata et Scherzo ontdekte, heb ik een goede band met de Paul Sacher Stiftung, en ook met Boulez’ erfgenamen. Die stichting, waarin onder anderen een zus van Boulez en een Franse musicoloog zitten, wordt geleid door een neef. Een echte zakenman is dat, directeur van een grote Franse supermarktketen. Hij staat overal voor open, en ja, hij vindt Boulez’ muziek heel bijzonder en interessant. Hij is ermee opgegroeid en ging vaak naar concerten van zijn oom. Het is dus niet ongewoon voor hem.

“De pianowerken die ik nu vond dateren van 1945. Boulez was net 20 jaar. Een van de stukken heet Trois psalmodies, een wat gekke titel voor Boulez, want gerelateerd aan religie. Het stuk verwijst natuurlijk naar zijn leraar Olivier Messiaen, die wel heel gelovig was.

“Het is opvallend dat Boulez bij deze vroege stukken zijn emoties zo laat spreken. Het staat vol met voorschriften als ‘avec une grande emotion’, ‘exasperé’ (woest) en ‘haletant’ (kortademig). Ik vermoed dat het te maken heeft met het eind van de oorlog. Heel wat collega-studenten van Boulez waren in de oorlog verdwenen. Daar was hij ontzettend emotioneel en boos over, blijkt uit zijn correspondentie. Boulez staat voor velen toch gelijk aan gecalculeerde, rationele muziek, maar dat is in deze vroege stukken met die emotionele exponent echt niet zo.

Inconsequente twaalftoonsmuziek

“Ik vind het verbazingwekkende muziek, die vooruitwijst naar de Eerste pianosonate en de Douze notations. Mooi ook, maar natuurlijk op een andere manier mooi dan de muziek van Mendelssohn. Je hoort er de latere Boulez in terug, toen hij al veel milder was geworden en een verwantschap met Debussy voelde. In de Trois psalmodies gebruikt hij coloristische effecten. De twaalftoonsmuziek had hij toen nog amper ontdekt. Je zou kunnen spreken van een inconsequente twaalftoonsmuziek.

“De drie stukken die ik nu ga spelen zijn binnen een half jaar geschreven, en er zit al zo’n ontwikkeling in. IJsachtige klanken in het hoogste register van de piano, maar ook lyriek, en haast romantische inborst. Er zitten zelfs toonsherhalingen in, en dat was bij wijze van spreken een paar weken later al verboden in Boulez’ esthetiek. Toen werd al die expressiviteit in strenge systemen gegoten.

“Met deze stukken houdt de ontdekkingstocht wel op. Er is nog een Nocturne, maar die vinden de erven te onvolwassen en die mag ik dus niet spelen. Gek genoeg heeft Boulez die niet vernietigd, en dat deed hij altijd als hij ergens niet tevreden over was. Er was ooit nog een stuk voor piano en orkest, maar dat is echt weg. Het verhaal gaat dat een schoonmaakster van Boulez’ hotelkamer dat heeft weggegooid.”

Ralph van Raat speelt de onbekende muziek van Boulez morgenavond in het Amsterdamse Muziekgebouw. Info: muziekgebouw.nl

Lees ook:

Ralph van Raat: een Hollander in Parijs

Pierre Boulez, een ontoegankelijke componist die emoties schuwde? Niet volgens pianist Ralph van Raat, die afgelopen weekend in Parijs een nog onbekend werk van de Franse componist in première bracht en daar met bravo’s overladen werd.