Raakt ‘zich ergens op laten voorstaan’ zijn hulpwerkwoord kwijt?

‘Zich ergens op laten voorstaan’ is een gangbare uitdrukking voor zich ergens op beroemen, trots op iets zijn, ergens prat op gaan of zelfs ergens mee koketteren. De uitdrukking heeft niet altijd een gunstige bijklank, omdat het nu eenmaal ongepast of onbescheiden wordt gevonden als je met je eigen kwaliteiten of goede eigenschappen te koop loopt.

De uitdrukking komt sinds de achttiende eeuw voor en berust op een oudere betekenis van het werkwoord ‘voorstaan’, namelijk ‘voor de geest staan’ of ‘voor ogen staan’. Dankzij het hulpwerkwoord ‘laten’ kun je ‘je op iets laten voorstaan’ parafraseren als ‘haast niet anders kunnen dan trots op jezelf zijn omdat je nu eenmaal een bepaald beeld van jezelf hebt’.

De uitdrukking komt ook weleens voor met een synoniem van het hulpwerkwoord ‘laten’, namelijk ‘doen’. Zo schrijft Ilja Pfeijffer in zijn nieuwe boek Alkibiades: ‘Wie zijn eigen intelligentie wantrouwt, is een wijzere bestuurder dan iemand die zich de hele tijd op zijn eigen slimmigheden wil doen voorstaan.’

Weg naar het woordenboek

Sinds het einde van de twintigste eeuw wordt steeds vaker ook een variant zonder ‘laten’ (of ‘doen’) aangetroffen, van het type ‘X is een nieuwe partij die zich(zelf) voorstaat op transparantie’ en ‘Steeds meer bedrijven staan zich voor op hun duurzame karakter’. Deze variant is echter nog niet voor iedereen aanvaardbaar. Zo schreef de Volkskrant vorig jaar over de eigen formulering ‘een land dat zichzelf graag voorstaat op zijn christelijke traditie’: ‘Fout (…) De juiste constructie is niet ‘zichzelf voorstaan op’, maar ‘zich laten voorstaan op’.

Deze variant komt intussen evenwel zo vaak voor, dat de weg naar het woordenboek openligt. Sterker nog: het woordenboek Hedendaags Nederlands vermeldt al dat ‘zich laten voorstaan op’ soms zonder ‘laten’ voorkomt en vermeldt ter toelichting daarbij de zin ‘het bedrijf staat zich voor op drie eeuwen geschiedenis’.