‘Prachtig, maar hij zit voor geen meter, die beroemde Rietveld-stoel’

De lattenleunstoel is na honderd jaar nog onverminderd populair, als meubel en als kunstobject. En dat terwijl Gerrit Rietveld hem ontwierp voor de wedstrijd ‘ontwerp een stoel voor minder dan 35 gulden’, memoreert conservator Natalie Dubois van het Centraal Museum in Utrecht. Rietveld wilde een betaalbare stoel, maar de huidige prijs ligt op 2500 euro.

De stoel is vooral bekend in rood en blauw, maar de eerste versie die in 1919 in tijdschrift De Stijl stond, was van onbeschilderd beukenhout. Op het oog een vrij gewoon meubel. Maar door die radicale eenvoud is de stoel juist bijzonder, zegt filmmaker en grafisch ontwerper Lex Reitsma, die de film ‘De stoel van Rietveld’ maakte . “Het is een ultiem, transparant en tot de kern teruggebracht ontwerp met een geraffineerde constructie”. Dubois noemt het “de eerste moderne stoel ter wereld”.

Volgens Bertus Mulder, die door Rietveld geïnspireerd werd en in de jaren zestig voor hem werkte, “gaat het niet er niet om of de stoel mooi is of niet. Het ontwerp is revolutionair”.

“Ik had toen voor een appel en een ei een stoel uit 1924 kunnen kopen,” zegt Mulder. Hij deed het niet. “Ik had er veel geld mee kunnen verdienen, maar het spijt me niet. De stoel was toen al antiek, dat wil ik niet in huis. Bovendien zit het ding voor geen meter.” Volgens ontwerper Reitsma zit de stoel daarentegen uitstekend. “Door de hoek van de zitting en rugleuning zit de stoel ergonomisch ook goed in elkaar”.

Het Centraal Museum in Utrecht presenteert vanwege het jubileum vanaf vandaag tien exemplaren, waaronder een van de zeldzame exemplaren die rond 1919 in Rietvelds werkplaats is vervaardigd. Dat zijn stoel in een museum zou staan, waar mensen er niet op mogen zitten, zou Gerrit Rietveld komisch gevonden hebben, volgens zijn kleinzoon Egbert. “Hij zag zichzelf als ontwerper, niet als kunstenaar”, zegt de hij. Hij verkoopt de meubels, ook om het gedachtegoed van zijn grootvader levend houden.

Lattenleunstoelbezitters

Wie: Peter van Koppen

Bouwjaar stoel: rond 1978

“Ik heb Rietveld altijd interessant gevonden,” zegt Peter van Koppen, hoogleraar rechtspsychologie aan de Vrije Universiteit in zijn woonkamer met twee lattenleunstoelen in de stijl van Rietveld. Met een studievriend wilde hij er vijftig jaar geleden al een kopen, maar de prijs lag op 4500 gulden. “Terwijl ik een praatje maakte met de verkoper, mat mijn vriend toen snel de stoel op. Daarna hebben we vier exemplaren gemaakt, waarvan we er beiden twee hebben. We hebben één grote fout gemaakt, begreep ik later: we hebben ook de onderkant van de zitting geschilderd. Dat deed Rietveld zelf niet”.

Van Koppen wilde architect worden, maar haakte af toen het collegegebouw in Delft foeilelijk bleek. “De stoelen zijn het enige wat ik ooit gemaakt heb, maar het is natuurlijk wel hét ontwerp van Rietveld, dat is leuk.” Weinig gasten gaan zitten in de stoelen. “Ze kunnen wel zeggen dat je er goed in zit, maar ik hou het ook geen half uur uit in die stoel. Eigenlijk wil ik de bolderkar van Rietveld ook maken, maar ik kom er niet aan toe.”

Wie: Frans Leidelmeijer

Bouwjaar stoel: 1969

“Je mag overal op zitten”, zegt Frans Leidelmeijer, kunsthandelaar en voormalig expert bij het AVRO-programma ‘Tussen Kunst & Kitsch’. Zijn woonkamer is gevuld met meubels van Rietveld, van de bekende krat-stoel tot een zeldzame pianokruk uit 1923. En uiteraard dé stoel. “Deze is uit 1969, niet bijzonder zeldzaam. Wel een echte, gemaakt door Gerard van de Groenekan, de vaste meubelmaker van Rietveld. Hij vertelde me ooit dat hij in de beginjaren werd uitgejouwd en bekogeld wanneer hij door Utrecht reed op de bakfiets om de stoel te bezorgen. Kun je het je voorstellen?”

Leidelmeijer heeft een aantal zeldzame vooroorlogse modellen doorverkocht. Zijn meest bijzondere bezit was een duo stoelen, een voor een man en een (iets kleinere) voor een vrouw. “Veertig jaar terug kon ik ze van een particulier kopen voor 250.000 gulden cash. Toen heb ik snel een lening afgesloten bij de bank, want zoveel geld had ik helemaal niet.”

“Ik vind dat ie lekker zit. Hij is ook gewoon goed voor je rug. Maar zoals Rietveld zei: als je moe bent, ga je maar liggen. Als ik visite heb en we zitten te eten aan tafel met zes zigzag stoelen, dan stel ik bij de koffie voor om ons te verplaatsen.”

Wie: Sara Last

Bouwjaar stoel: 2017

“De stoel paste niet in zijn geheel in het lokaal, hij was wel drie meter hoog.” Ter ere van het landelijk themajaar ‘100 jaar De Stijl’, bouwde Sara Last met haar klas van de opleiding stand- en decorbouw zes Rietveldstoelen XL. “Alle balken waren hol van binnen, en nog woog de stoel 150 kilo.”

De stoelen moesten twee jaar geleden buiten het lokaal in delen worden gemaakt en geverfd. “Het was koud, ik stond in mijn winterjas te verven. De stoelen kwamen op zes plekken in Utrecht en Amersfoort te staan. “De eerste werd opgehaald door een takelwagen, die het meubel met touwen in de lucht hield. Ik weet nog dat ik dacht: als die constructie het maar houdt. Het is een ultieme test.” De stoelen zijn een half jaar geleden verwijderd. Last vermoedt dat ze inmiddels bij het schroot liggen. “Voordat het project begon, kende ik Rietveld eigenlijk niet”, zegt ze. “Ik vind zijn stoel apart, maar wel op een mooie manier. Eigenlijk zou ik niet weten of het comfortabel zit. De XL-versie heb ik wel uitgeprobeerd, maar dat zegt niks. Daar raakten mijn voeten sowieso niet de grond.”

Lees ook:

In een Rietveld woon je heerlijk, ondanks dat lekkende dak

Een fotoboek toont vanaf vorig jaar de twintig best bewaarde huizen van Nederlands bekendste architect. De bewoners spreken liefdevol over de huizen, al zijn er ook ongemakken.