Poiret, de vader van de art deco
Het Haagse Gemeentemuseum werpt een nieuwe blik op het ontstaan van de kunstrichting art deco. Die blijkt al te beginnen met de Franse modeontwerper Paul Poiret.
"Wat hebben we van Poiret in de collectie?" Het was de eerste vraag die Benno Tempel aan de modeconservator stelde toen hij directeur werd van het Haagse Gemeentemuseum. Hij deed al langer onderzoek naar het ontstaan van de kunstrichting art deco en modeontwerper Paul Poiret (1879-1944) bleek daarin een sleutelrol te spelen. In de expositie 'Art Deco - Paris' krijgt Poiret de rol van 'vader van de art deco' toebedeeld. Tempel: "Deze kunstvorm begint niet ineens in de jaren twintig, het startte al veel eerder. Poiret was niet alleen een groot modeontwerper, hij was de David Bowie van zijn tijd. Hij verzamelde jonge ontwerpers om zich heen en gaf hen ruimte en opdrachten. En zo kon hij de katalysator worden van de nieuwe stroming die daaruit ontstond."
De kunstrichting art deco lijkt een samenvloeiing van kunststromingen waarbij abstraheren, hoekige lijnen of symmetrie een belangrijke rol spelen (o.a. kubisme, constructivisme, futurisme, De Stijl). Tegelijk ligt een accent op het decoratieve, op exotische invloeden uit de oriënt, Egypte, India, Rusland en Japan en op jazzmuziek en moderne dans. Geordend rondom deze thema's ademen de ruim 300 objecten in het Gemeentemuseum de kenmerkende art deco-atmosfeer van luxe en elegantie. De arbeidsintensiviteit spat af van meubels, glaswerk, juwelen, parfumflesjes keramiek, kamerschermen en kleren. In elke zaal staan steevast kledingontwerpen van Paul Poiret.
Alle levendigheid onderdrukt
Zijn kleurrijke kledingstukken laten zien dat hij de modieuze pastelkleurige dameskleding met overdadige ruches en kantjes van rond 1900 verafschuwde. In zijn memoires meldt hij geagiteerd: 'Onder het voorwendsel dat het zo hoorde was alle levendigheid onderdrukt. Pastel, lila, zwijmelend mauve, teerblauwe hortensia, alles wat zacht, uitgewassen en smakeloos was, werd in ere gehouden'.
In het begin van de twintigste eeuw wordt de kunstwereld opgeschrikt door kleurexplosies van kunstenaars als Matisse en Van Dongen. Poiret voelt zich met hen verwant en laat naar eigen zeggen in zijn kledingstukken 'een paar wilde wolven los'. Daarvan getuigt een zeegroene avondmantel, gevoerd met contrasterend dieppaars. Hij ligt als een relikwie in een glazen kist. En een koningsblauwe japon met kimono-mouwen, eveneens uit 1912, heeft dezelfde intense kleur als de schilderijen van Modigliani en Raoul Dufy. Poiret koopt regelmatig werk van deze vernieuwende kunstenaars en het is ontroerend dat sommige van de wereldwijd verspreid geraakte kunstwerken en kledingstukken nu zijn samengebracht.
Poirets carrière telt veel wapenfeiten. Door het verbannen van het dwingende S-bocht-korset en het introduceren van wijdvallende kledingmodellen trekt hij al rond 1905 de aandacht. Toen vanaf 1909 de Russische balletten Europa overrompelden met onorthodoxe composities, dans, decors en kostuums, experimenteerde Poiret reeds volop met nieuwe kledingvormen zoals de exotische kimono-mantels en harembroekvormen in opmerkelijke kleurcombinaties. Hij bracht op elkaar afgestemd behang, tapijten, gordijnen en andere interieurproducten op de markt en ging met zijn mannequins op tournee om zijn modevisie wereldkundig te maken. En hij was ook de eerste die in 1911 een eigen parfum- en cosmeticalijn lanceerde. Hoewel Chanel die primeur claimde, verscheen haar eerste parfum pas in 1922. Zijn leven eindigde tragisch. Hij ging failliet, zijn vrouw verliet hem en hij kreeg Parkinson. Een krantekop meldt in mei 1944 'Paul Poiret, De Modekoning in armoede te Parijs overleden'. De nalatenschap van zijn ontwerpen en producten van door hem bewonderde of voor hem werkende kunstenaars staan nu in volle glorie te pronken in Den Haag.
Art Deco - Paris, Gemeentemuseum Den Haag. t/m 4 maart 2018.
