Podcast ‘De Schrik van Roden’ maakt het verhaal van een beruchte NSB’er minder zwart-wit

Trouw-Journalist Maarten van Gestel hoorde de naam Jacob Luitjens voor het eerst van nazi-jager Jack Kooistra. Die vertelde dat Luitjens een rücksichtslose oud-NSB’er was, die verschrikkelijke dingen had gedaan in de oorlog en vervolgens decennia verdween. Uiteindelijk dook Luitjens op in Canada en werd hij in de jaren 90, mede dankzij Kooistra’s speurwerk, uitgeleverd aan Nederland om zijn straf uit te zitten. Tot Kooistra’s verbijstering verscheen in de rechtbank een keurige, zachtaardige bejaarde – niet de bruut die hij had verwacht.

Het verhaal prikkelde Van Gestel om een podcast te maken over Luitjens, die waarschijnlijk nog steeds leefde. Nu verschijnen de eerste drie afleveringen van De Schrik van Roden. Daarin wordt de luisteraar uitgenodigd om zich te verplaatsen in Luitjens: “Stel je voor dat je een twintiger bent die foute keuze na foute keuze maakt”, zo begint de eerste voice-over. “Dat wat jij in een oorlog of crisis denkt dat de goede kant is, eigenlijk de foute kant is. En dat je daarna besluit je straf te ontvluchten.”

Waarom wilde je empathie oproepen voor de slechterik van het verhaal?

“Het is de vraag of hij echt zo’n grote schurk is. Mensen zeiden dat hij tijdens de oorlog de Schrik van Roden werd genoemd, maar ik kwam erachter dat die bijnaam pas later is bedacht. En er bleken wel meer fabeltjes over Jacob Luitjens te zijn. Zoals dat hij was veroordeeld voor twee moorden en dat hij op Joden joeg, dat bleek allebei niet te kloppen.

“Waarschijnlijk heeft hij zijn eigen verhaal groter gemaakt dan het was door te vluchten. Hij kreeg levenslang zodat de straf niet verjaard zou zijn als hij ooit gevonden werd. En door die zware straf belandde hij weer in de top tien van meest gezochte NSB’ers. Als hij nooit was gevlucht, was hij waarschijnlijk hartstikke vervroegd vrijgelaten en had hij op zijn dertigste weer kunnen gaan werken en het tot hoogleraar kunnen schoppen.”

Maar in een van de eerste afleveringen spreek je wel iemand die op Luitjens’ initiatief werd gemarteld.

“Jan Postema. Hij werd op 18-jarige leeftijd gearresteerd en door Luitjens naar een martelvilla gestuurd. Daar werd hij onder water gehouden in een badkuip tot hij bijna verdronk. Je zou denken dat hij als slachtoffer een verschrikkelijke hekel aan Luitjens heeft. Maar dat valt best wel mee. Hij blijkt Luitjens te zien als iemand die er anders over dacht in de oorlog, maar verder zo slecht niet was.

“Dat gesprek heeft me erg aan het denken gezet. Ik heb soms het idee dat mensen in het woke-tijdperk vrij zwart-wit kunnen denken. Het is makkelijk om aan te nemen dat iedereen die ooit NSB’er was, voor de rest van z’n leven een slecht mens is. Maar deze man die het zelf heeft meegemaakt en gemarteld is, kijkt er milder naar.”

Heeft de podcast je nog meer levenslessen gebracht?

“Misschien dat er best wat parallellen zijn tussen het heden en de tijd waarin de NSB opkwam. De manier waarop die partij boeren linkte aan nationalisme is één voorbeeld. Maar je ziet ook hoe mensen in een soort filterbubbel van de NSB belandden. Bij de NSB zeiden ze veel dat iedereen in Nederland sliep en dat zij als enige wakker waren. Hun blad heette letterlijk Ontwakend Volk. Het is precies de terminologie die je nu bij complotdenkers ziet. Zulke parallellen, en de mensen die toen in een vreemde situatie voor allerlei keuzes stonden, die spreken me erg aan.”

De eerste drie afleveringen van De Schrik van Roden zijn nu te beluisteren via trouw.nl/deschrikvanroden en de bekende podcastkanalen. De volgende zijn vanaf nieuwjaarsdag te beluisteren. De komende weken verschijnen meerdere artikelen rond deze podcast in de krant.

Lees ook:

Waarom haakt extreemrechts aan bij een coronademonstratie?

Opeens doken er prinsenvlaggen en davidsterren op bij een massaal protest tegen de coronamaatregelen in Amsterdam. Waar kwamen die opeens vandaan?