Peek schrijft een overvolle historische roman waarin je soms de weg kwijtraakt

Gustaaf Peek maakt van de reis naar Indië een rauw spektakelstuk in glanzende zinnen, doordrenkt van bloed en zaad.

Eerste zin: ‘Het kleinste mes aan boord, iemand wist nog dat het van de jonge Deen was geweest, Anders, die z’n lange haren soms in een vlecht droeg en zelfs op wacht z’n partijdig gevijlde dobbelstenen tevoorschijn trok, verdwijnt in de open mond, tranen van de pijn en het geforceerde gapen glanzen op de wangen van de kermende bottelier, tot de punt iets bereikt wat zo’n geweldige gil wakker steekt dat zelfs de maats in het galjoen van schrik naar de balken grijpen om niet met bevuild kruis door het gat in de blinde golven te verdwijnen.’

Zo begint A.D., de vijfde roman van Gustaaf Peek (1975). Het wemelt van zulke lange, complexe zinnen, van soms een halve, hele pagina lang. Het geeft Peeks boek een volle, soms overvolle aanblik.

In die eerste regels wordt, bij wijze van opmaat, bij iemand een rotte kies verwijderd aan boord van een galjoen, eind zestiende eeuw. Zomaar een tafereeltje. Er volgen nog talloze losse scè­nes, met steeds nieuwe personages, allemaal op een schip op weg naar Indië. Na dat overvolle begin, een tableau de la troupe, verwacht je dat de schrijver zijn focus langzaam zal gaan richten op een paar individuen die uit die kluwen mensen duidelijk worden, hoofdpersonen die het verhaal gaan bepalen.

Maar nee, het blijven talloze personages met talloze ervaringen. Pas rond pagina 220 duikt er zoiets als een individueel personage op, een inlands jongetje dat het geheel met verbazing aanschouwt.

De scheepsbevolking is een krioelende microkosmos

A.D. is dus een ca­lei­do­scopische roman, waarin de schrijver vanuit talloze gezichtspunten de vaart op Indië probeert te ­belichten, een massaspektakel waarin mensen op zoek gaan naar een nieuwe wereld, dromend van het paradijs maar onderweg stervend aan scheurbuik, gekielhaald, als aas aan de haaien gegeven. Peek maakt er een rauw spektakelstuk van, in glanzende, bloed- en zaaddoordrenkte zinnen.

Het kost de lezer wel de grootste moeite om al zijn personages uit elkaar te houden, Krijn, Coen, Aert, Maup, Nicolaas, Eben, Barent, Rogier, Lucas, Lys, Agaath, David en nog tallozen meer. Het effect is dat je het gevoel hebt dat het niet meer om enkelingen gaat maar om groepen, om de massa. De bevolking van het schip vormt een krioelende ­microkosmos.

Peek schiep al eerder massadrama’s, ­bijvoorbeeld in de roman Dover, over onderweg gestikte illegale Chinezen, en nu dus de scheepscultuur aan de vooravond van de VOC (het verhaal speelt zich af in 1597, de VOC werd in 1602 opgericht). Het lijkt geen toeval dat deze schrijver een soort communistisch manifest schreef, gericht tegen het kapitalisme; anders dan veel tegenwoordige schrijvers weet hij op menigten te focussen, de maatschappij in het vizier te krijgen.

Na een reis van dik een jaar komt het schip aan in Indië, waar een inlands jongetje, Roh, de gebeurtenissen gadeslaat. Er zijn al eerder boten van vreemdelingen langs geweest met ‘woorden en dromen van Mohamat’. Deze keer komt een schip met ‘roden’ (blanken) en hun ‘Djessus’, weer een verlosser. Zijn ­leven staat op het punt te veranderen, je zou kunnen zeggen dat ook voor hem een ­‘Nieuwe Wereld’ daagt.

Mooi is de beschrijving van zijn organische verbazing over alles, bij de gruwelijke executie van vier mannen, bij de dood van de zwarte ‘verrader’ Nicolaas, bij het geheimzinnige gemarchandeer ­tussen de schepelingen en de inboorlingen, alles in een wrede waas van dood en over­leven.

Wat drijft Peek meer dan vertelzucht?

A.D. is een geschiedenis van plastische verbeelding maar ook van doorleefd realisme, een andere realiteit dan die wij kennen maar niettemin: werkelijkheid. Peek vertelt niet zomaar een verhaaltje maar dompelt je erin onder, zozeer dat je soms nauwelijks adem kunt halen.

Zijn verhaal speelt zich af op een keerpunt van de geschiedenis, het moment dat verschillende culturen botsen en zich vermengen. Je zou het een voorafschaduwing van onze eigen tijd kunnen noemen. Want dat is de vraag, waarom schrijft Peek zo’n complexe, overvolle historische roman waar je als lezer lang niet altijd de weg in kunt vinden? Wat drijft hem meer dan vertelzucht?

Ik denk dat het hem erom te doen is die gecompliceerde, soms wrede wereld op te roepen die gepaard gaat met de overgang van de ene cultuur naar de andere, als het individu botst met de massa, als animisme wordt ingeruild voor zogeheten beschaving.

Een lekker leesboek is A.D. niet, daarvoor is het te verknoopt en overvol, wel een verstikkende evocatie van een onbekend geworden wereld waar wij in deze antikolonialistische tijd niettemin meer dan ooit over hebben na te denken.

Gustaaf Peek
A.D.
Querido; 354 blz. €23,99