Pauw leidde een scherp rechts-links-modeldebat, maar wel eentje uit vervlogen tijden

Zat Caroline van der Plas (BBB) nou in het publiek bij Pauws verkiezingsdebat Linksom of Rechtsom? In een studio vol applaudisserende mensen stonden Mark Rutte en Edith Schippers (VVD) klaar om ‘de confrontatie aan te gaan’ met Attje Kuiken (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) van ‘het linkse blok’, volgens BNNVara.

Van der Plas’ BoerBurgerBeweging is de grote uitdager de komende Provinciale Statenverkiezingen, maar zij was niet uitgenodigd. Dan zou ze wel in het publiek gaan zitten en opzichtig nee schudden, had ze in Buitenhof gezegd. Slim gedacht, want uit recent onderzoek van de Harvard Business School naar het effect van 56 tv-debatten (sinds 1952) bleek al dat een boodschap die constant wordt overgebracht (haar protest) wel invloed heeft op stemgedrag, terwijl een tv-debat daarin volkomen verwaarloosbaar is.

Ze was niet te zien. En als ze er al was, zoomden de camera’s zo prachtig in op die vier professioneel debatterende politici, dat de rest van de wereld niet meer leek te bestaan. Ik weet niet of dat een goede zaak is. Of het onderwerp nu de economie, wonen, stikstof of migratie was, de argumenten vlogen fel doch beschaafd door de lucht. Geen ‘doe es normaal man’-roepende buitenstaanders, geen uilen van Minerva, gewoon, ouderwets scherp debatteren met feiten en cijfers. Bij dit viertal ook geen opgerolde hemdsmouwen meer, maar mooie strakke pakken; Schippers in helder groen, Kuiken in zakelijk donkerblauw. Over Van der Plas wordt gezegd dat ze zo succesvol is omdat ze ‘je buurvrouw kan zijn’, maar deze vier namen de kracht van een casual uitstraling niet ter harte.

Rutte en Schippers zoomden uit, Klaver en Kuiken zoomden in

Het begon wel wat op emotie gericht, in opmerkelijk ‘jou en jij’ gesproken. Klaver was ‘ontroerd’ geweest door het Beethovenconcert bij de snelwegdemonstratie van Extinction Rebellion. Rutte memoreerde de zevenhonderd arrestaties en ‘had verwacht dat Klaver er afstand van zou nemen’. Die beet terug: ”Hoe fout moet het gaan voor je jouw verantwoordelijkheid neemt?” Rutte: “Het verschil tussen jou en mij is dat ik wel verantwoordelijkheid neem. Jij hebt je in 2017 teruggetrokken.” Of minder oplettende kijkers het semantische verschil oppikten, is de vraag.

We moesten niet vergeten, vond Rutte, dat er ook heel veel goed gaat. “We zijn een van de rijkste landen in de wereld.” Het onderwerp van de toch oplopende staatsschuld leidde tot een technische discussie over belastingen en bezuinigen, waarbij het woord ‘u’ weer de vloer op kwam. Schippers was voor lagere belastingen zodat ‘burgers en bedrijven financieel ruimte hebben om te investeren in innovaties, want ze hebben het al zwaar’ (applaus). Kuiken vond haar ‘niet open’, want wat als er toch echt bezuinigd moest worden, waarop dan? (applaus). En Klaver zag in de grotere, duurdere overheid waar de VVD over klaagde, geen log ambtenarenapparaat, ‘maar mensen in de bieb, docenten, huisartsenposten’. Rutte en Schippers zoomden uit, Klaver en Kuiken zoomden in.

Kijken met een accountantsblik

Waar Rutte bij het onderwerp Wonen begon over de hypotheekrenteaftrek die GroenLinks wil afschaffen en regeltjes die het bouwen belemmerden, kwam Klaver met stikstof als de eigenlijke belemmering, waarin de VVD sinds 2019 niet had doorgepakt. “Er zit één dappere minister, en die zit daar (Christianne van der Wal, red.). Die wordt in de steek gelaten door haar eigen kabinet.” Maar Kuiken kwam met een gloedvol betoog over mensen. “Het aantal armen en daklozen groeit, dubbel zoveel mensen gaan naar de Voedselbank. (…) U zegt het gaat zo goed met de economie. Maar als in de klas een jongetje flauwvalt omdat hij niet heeft gegeten, zegt u: ‘Hoe kan dat nou, we hebben zoveel regelingen’. U kijkt met een accountantsblik.”

Dat deed ze een paar keer. In het gesprek over migratie noemde ze Rutte ‘een campagnepremier’ die in Brussel was voor een migratiedeal toen hij in Ter Apel had moeten zijn - waar een baby stierf en het Rode Kruis moest ingrijpen. Ze bleek de enige die uit het zakelijke wist te breken, en die leek te beseffen dat ze een debat hield voor breder publiek dan slimme beroepspolitici onder elkaar.

Er was namelijk één probleem met de gevatte discussie. De kijker had het nakijken, zeker in de provincie. En Jeroen Pauw wist het. Hij bracht geen stellingen in, hoefde niet streng in te grijpen. De vier strijders in de ring hielden zich toch wel aan de regels van dezelfde sport. Dat Nederland is veranderd sinds de opkomst van Pim Fortuyn in 2002, sinds Wilders, Forum, Ja21, Black Lives Matter, Extinction Rebellion, de BBB, was niet te merken. “Die jongen van 28 die nog thuis woont en geen woning vindt, heeft die nu een idee waarop hij moet stemmen?”, pruttelde Pauw aan het eind nog.

Op de VVD, wist Rutte te zeggen. Maar er waren zoveel politiek zakelijke woorden gesproken, dat er voor zo’n jongen eigenlijk niets was gezegd.

Vijf keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas columns over televisie.