In memoriamPaul van Vliet (1935-2023)
Paul van Vliet, de cabaretier die niemand kwetste, is overleden
Paul van Vliet was een melancholicus in het diepst van zijn gedachten. Het leidde tot mooie, herkenbare liedjes, zoals Veilig achterop bij vader op de fiets. Dinsdagavond overleed hij.
Cabaretier Paul van Vliet is op 87-jarige leeftijd overleden. Hij stierf dinsdagavond in zijn woonplaats Den Haag na een kort ziekbed, heeft zijn familie bekendgemaakt.
“We zijn intens verdrietig maar vooral ook trots op wie hij was en wat hij voor velen heeft betekend”, meldt zijn familie. “Hij laat met zijn teksten, muziek en komische types een schat aan verhalen en liedjes na die getuigen van een vol leven en een prachtige theatercarrière. Onze lieve Paul, levenslustig, krachtig en vol ideeën tot het eind. We gaan hem missen.”
Paul van Vliet was in zijn generatie een buitenstaander. Waar in de jaren zestig en zeventig Lurelei, Don Quishocking en Neerlands Hoop (Freek de Jonge en Bram Vermeulen) excelleerden in maatschappijkritiek, kwam Van Vliet met Majoor Kees en Baron Taets van Avezaethe. Zeer succesvolle typetjes, daar niet van. Het ‘Vragen? Geen vragen!’ van Majoor Kees schalde jarenlang door menig klaslokaal. Maar grensverleggend? Niet bepaald.
Bevriend met Beatrix
Tel daarbij op Van Vliets jarenlange vriendschap met prinses en later koningin Beatrix, en je begrijpt dat de cabaretier een, zoals Youp van ’t Hek het ooit formuleerde, ‘enigszins vreemde eend in de bijt was’. “Als enige geloofde je in de monarchie. Daarom hebben we je ooit nog uit de Nederlandse Vereniging van Cabaretiers geflikkerd”, grapte Van ’t Hek bij Van Vliets tachtigste verjaardag in Carré, in aanwezigheid van, inderdaad, prinses Beatrix.
Zelf zat de cabaretier niet met zijn ‘gebrek aan vernieuwingsdrift’ in de maag. Als journalisten ernaar vroegen, kon hij enigszins kribbig reageren. In zijn autobiografische boek Heimwee naar morgen (2021) legt hij uit waarom: “Mijn engagement zit in de betrokkenheid bij het individu. Ik heb het theater lief omdat ik daar kan getuigen van menselijke eigenschappen die ik boeiender vind dan een partijpolitieke gezindheid”. Aldus kwam een cabaretier tot bloei die niemand kwetste.
Van schaterlach naar stilte
Van Vliets avond was goed wanneer hij in de zaal een blijk van herkenning zag. Een echtpaar dat elkaar bij de hand greep en mompelde: “Goh, dat hebben wij óók.” Of wanneer hij het publiek had gedirigeerd van schaterlach naar stilte, zoals in zijn legendarische sketch Partnerruil. Van Vliet vond dat zelf een van zijn beste nummers, omdat de zaal zich voelbaar vereenzelvigde met die eenzame man aan de bar, wiens vrouw sinds kort met andere partners experimenteerde.
Op zulke momenten was de cabaretier in de wolken, omdat de ‘samenzwering’, zoals hij het weleens uitdrukte, was gelukt: het onderling eens worden over het leven, zodat je samen wat beter de nacht in stapt. “Dat is wat wij cabaretiers willen.”
Niet huilen, niet zeuren, nooit moe, nooit ziek
Zijn talent ontlook al vroeg: bij zijn ouders tussen de schuifdeuren. Daar, aan de Denneweg in Den Haag, werd Pieter Paulus op 10 september 1935 geboren als zoon van twee beeldend kunstenaars. De opvoeding was redelijk streng: niet huilen, niet zeuren, nooit moe, nooit ziek. En zondagochtend naar de hervormde Kloosterkerk. Als er gestemd werd, was dat CHU, en na de oorlog, vanwege de doorbraakgedachte, PvdA.
De oorlogsjaren waren bepalend voor Van Vliets verdere leven. Samen met zijn twee zusjes was hij in de hongerwinter van 1944 naar Friesland gezonden, omdat pa en ma Van Vliet vreesden dat hun kinderen in de hofstad niet zouden overleven. Daar in Garijp had hij als negenjarige jongen zijn eerste echte première. Het was in de schuur van boer Wiebenga. Een voorstelling in het Fries, het publiek lachte zich blauw. Toen wist Paul van Vliet: “Ik kan het. Dit is mijn vak.”
Melancholie als inspiratiebron
Maar ook in emotionele zin was dat laatste oorlogsjaar bepalend. Ofschoon hij zijn naam had verfriest tot Pauke Vlietstra en de taal razendsnel onder de knie had, hoorde hij er nooit echt bij in Friesland. Op eenzame zwerftochten door de weilanden van Garijp, polsstok in de aanslag, kon ‘Pauke’ gegrepen worden door een beklemmend gevoel van verlatenheid. Die notie van aan de kant staan, droeg Paul van Vliet zijn leven lang mee. Hij voelde zich tot zijn laatste ademstoot een versnipperd wezen. Sommige bladzijden van zijn boeken ademen één en al melancholie. Niet alleen maar een droeve eigenschap, vond de cabaretier, want ze opent het hart voor de mooie en schrijnende zaken des levens.
Melancholie was de inspiratiebron voor een groot deel van zijn oeuvre. Denk aan het prachtige, voor veel mensen herkenbare lied Veilig achterop bij vader op de fiets. Die warme stem, die ondanks alles fonkelende ogen, en dan: “Ik heb zo vaak een onbestemd verlangen, zo’n zeurderig gevoel van droevigheid”. Waarop dan troostend volgt: “Vader weet de weg, vader weet waarheen…” Sommige van zijn fans interpreteerden het religieus: die vader was God.
Combinatie van weltschmerz en optimisme
Zelf noemde de cabaretier zijn werk een combinatie van weltschmerz en optimisme. Ook dat blijmoedige pikte hij op in Friesland. Het zou vrede worden en daarna ging alles vast beter. Van Vliet ervoer het aan den lijve: de wederopbouw en vervolgens de welvaart van de jaren zestig. In zijn artistieke leven ging het vanaf 1966 crescendo. Na enkele jaren proefdraaien met het Leidsch Studenten Cabaret, met onder anderen zijn latere vrouw Liselore Gerritsen, mocht Van Vliet tot zijn vreugde optreden tijdens de ondertrouw van prinses Beatrix – die hij nog kende van zijn studie – en prins Claus in de Ridderzaal.
De tv-kijker zag hoe koningin Juliana en prins Bernhard slap van het lachen tegen elkaar aan vielen. Het was 17 februari 1966: Paul van Vliet was in één klap een Bekende Nederlander, hoewel die term toen (gelukkig) nog niet bestond. Zijn theater PePijn, dat hij een paar jaar eerder had geopend in Den Haag, vierde vanaf dát ogenblik de ene na de andere triomf.
Depressie
Na vele succesrijke onemanshows volgde rond 2007 een dieptepunt. Jaren van reizen, optredens en schrijven eisten hun tol: een zware depressie. “Een heel verdeeld en daardoor verwarrend leven”, vertelde hij ooit in een interview. “Ik dacht altijd dat mensen pas van me zouden kunnen houden als ik iets presteerde. Door die depressie kwam ik erachter dat het dáár niet om draait, maar om intimiteit in het kleine.”
Op zijn oude dag werd hij gekweld door het besef dat hij iets wezenlijks in zijn leven had overgeslagen: het vaderschap. De twee kinderen van zijn tweede vrouw, Lidewij de Jongh, beschouwde hij weliswaar als hartsvrienden, maar eigen kroost had hij nooit verwekt. Het artiestenbestaan, dat hij in 2018 afsloot in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag, had hem geheel in beslag genomen.
Het leven was voor Paul van Vliet geen onverdeeld feest, eerder een dagelijkse strijd tegen onzekerheid, een eigenschap die voor hem onlosmakelijk met het kunstenaarschap was verbonden. Immers, uit twijfel groeit prestatie. De dood vond hij een bevrijdende oplossing. “Misschien”, citeerde hij Simon Carmiggelt, “groeit er uit mij ooit een mooi viooltje.”
‘Paul van Vliet maakte de wereld een beetje mooier’
In de artiestenwereld – en daarbuiten – is bedroefd gereageerd op het overlijden van Paul van Vliet. Zo noemt cabaretier Jochem Myjer de overleden Van Vliet op Instagram ‘als een vader voor me’. Myjer hoopt dat hij net zo ‘lief, aardig, bescheiden, empathisch en openhartig’ blijft als Van Vliet, als hij de luxe heeft om zo oud te worden. ‘De hoeveelheid liefde, troost en blijdschap die hij op elk podium in Nederland over zijn grote publiek heeft heen gestrooid is onnavolgbaar.’
‘Meester van de taal en timing’. Zo herinnert premier Mark Rutte Paul zich Van Vliet. ‘De man met de mooiste stem van Den Haag en heel Nederland, is overleden na een leven lang ‘leuke dingen voor de mensen’’, schrijft Rutte op Twitter. ‘Hij was meester van de taal en timing en zo blijft hij in onze herinnering’, vervolgt de premier.
‘Dag lieve, slimme, gulle, beschaafde, begaafde Paul’, schrijft Claudia de Breij op Instagram. Ze bedankt Van Vliet ‘voor alles’. ‘Je inspiratie. Je ruimhartige adviezen. Je open houding, een jongen van 87. Het zingen. Het schrijven. Je brieven. Je voicemailberichten die zo vaak eindigden met de woorden ‘blijf sterk’ (met die stem van jou. Dat helpt écht. Hielp echt). Dag lieve Paul!’
Peter Pannekoek noemt Van Vliet op Twitter een ‘ontzettend lieve man’. ‘We stonden ooit in de coulissen en ik zei: ‘Ik moet zo op’ en toen antwoordde hij: ‘Je moet niet op, je mag op.’ #grootheid’
Youp van ‘t Hek herinnert Van Vliet als een ‘aardige en soepele collega’ met wie hij ‘dik bevriend’ was. “In mijn vak heb je veel ego’s, maar dat was bij hem verre van aanwezig”, zegt Van ‘t Hek in een reactie tegen het ANP. “Ik keek tegen hem op, al was het maar omdat hij zoveel groter was.”
Ook Unicef Nederland gaat Van Vliet ‘ontzettend missen’. “Paul raakte ons met zijn prachtige woorden, zijn bijzondere vermogen om tot kinderen door te dringen; hij maakte écht contact met ze. Door zijn onvermoeibare inzet voor kinderen maakte hij steeds de wereld een beetje mooier”, laat Suzanne Laszlo, directeur Unicef Nederland, weten.
Lees ook:
Leuke dingen voor de mensen: Van Vlietjes in de Dikke Van Dale
Dit bericht gaat over nieuwe uitdrukkingen, dus munten we er één: Van Vlietjes. Dat zijn gevleugelde uitspraken van de Haagse cabaretier Paul van Vliet.
Paul van Vliet: Houvast wil ik ook wel
In 2016 interviewde Trouw Paul van Vliet voor de serie Tien Geboden. Aanleiding: zjin voorstelling Alleen Op Zondag. ‘Een eredienst in de schouwburg. En ík ben de voorganger. Dominee Van Vliet.’
Vijf hoogtepunten uit het oeuvre van Paul van Vliet
Op de tachtigste verjaardag van Paul van Vliet zette Trouw vijf hoogtepunten uit zijn rijke oevre op een rij.
