Echt vrolijk wordt een gesprek over zelfdoding nooit, maar dat is geen reden om het er niet over te hebben, vindt Patrick Lodiers. Hij maakte het tv-programma Leven voor de dood.
Kijk, daar heb ik mijn eerste suïcidepoging gedaan”, zegt Simone luchtig. Het is een zonnige dag en ze maakt een wandelingetje met haar hondje Ollie en presentator Patrick Lodiers. Ze kijken naar de wijk die achter het park ligt. Lodiers’ mond valt open. “Eh.. hoe was dat”, stamelt hij.
Zelfdoding is geen zeldzaamheid, heel veel mensen krijgen er in hun leven mee te maken, vertelt Lodiers naar aanleiding van zijn nieuwe BNNVara-programma Leven voor de dood. Elk jaar worden er 110.000 pogingen tot zelfdoding gedaan, vijf mensen per dag overlijden eraan. “Dat zijn schrikbarende cijfers. Dit is echt een maatschappelijk probleem. Het gaat niet alleen om de depressieve mensen zelf, maar ook om hun omgeving.”
Lodiers volgde een jaar lang mensen met suïcidale gedachten en de mensen in hun omgeving. Hij maakte het programma om het taboe op praten over zelfdoding te doorbreken. Mensen zijn vaak bang om erover te praten ‘omdat je dan mensen op een idee zou kunnen brengen’. Dat is onzin, volgens Lodiers. “We moeten het probleem juist bespreekbaar maken zodat mensen met suïcidale gedachten beseffen dat ze niet alleen zijn. Volgens deskundigen is het belangrijk om er wél over te praten.”
Zelf is Lodiers niet bang voor ongemakkelijke gesprekken, eerder maakte hij programma’s als Je zal het maar hebben over jongeren met vreemde of vervelende ziekten, en Over mijn lijk waarin hij sprak met terminaal zieke jongeren. En nu dus met depressieve mensen die liever niet meer verder willen leven.
Vervreemdende beelden
Dat levert soms vervreemdende beelden op. Aan een laag tafeltje tussen fleurige bloemen die wuiven in een zacht zeebriesje drinkt Lodiers koffie met de 49-jarige Roland. Hij heeft in Zeeland een winkeltje met lokale specialiteiten. Het lijkt een ontspannen gesprek, tot Roland vertelt hoe de coronacrisis en de dood van zijn vader zijn bestaande depressie heeft verdiept. “Die laatste selfie met dat mondkapje. Hij had geen idee dat het bijna met hem gebeurd was”, snikt hij. “Dat komt komt nu weer binnen.”
Veel mensen in Lodiers’ programma hebben het ogenschijnlijk prima voor elkaar: ze hebben leuke huizen, een lieve familie en vrienden en vaak een leuke baan. Toch zien ze het niet meer zitten. Ook voor Lodiers is dat moeilijk te begrijpen omdat hij zelf heel positief in het leven staat. “Ik word elke ochtend wakker en dan denk ik: ‘Wat gaat deze dag me brengen?’ Zij denken: ‘Waarom ben ik wakker geworden? Nu moet ik weer zestien uur strijden.’ Ik wil heel graag begrijpen wat er in hen omgaat, wat beweegt ze?”
Voor hij aan het programma begon deed hij samen met het team een training van zelfmoordpreventielijn 113. Ze deden rollenspellen waarbij ze ook zelf in de huid van iemand met depressieve gedachten kropen. Dat helpt met inleven, vertelt Lodiers. Het belangrijkste is niet te oordelen. “Vragen stellen is juist goed, maar opmerkingen als ‘je bent een beetje depressief, maar joh, morgen schijnt de zon weer’, daar schiet niemand iets mee op. En het is belangrijk om goed te luisteren, je moet niet proberen het op te lossen. Laat ze maar praten en durf door te vragen. Soms kan dat een eerste stap zijn in de richting van professionele hulp.” En dan zijn er nog wat standaardregels die de zelfmoordpreventielijn aanbeveelt , zegt Lodiers. “Je moet bijvoorbeeld op televisie nooit vragen welke methode iemand gebruikt, want dan kun je mensen wel op een idee brengen, dat kan copycatgedrag in de hand werken. Je kunt best praten over suïcide en heftige depressieve gedachten, maar je moet op televisie nooit de methodes bespreken.”
De vragen van nabestaanden
Zelfdoding heeft een enorme impact op familie en vrienden, weet Lodiers. Ook die komen in het programma aan bod. Hij praat met familie van de deelnemers en met nabestaanden van overledenen. Zo spreekt Lodiers met een groep vrienden die samen in een studentenhuis woonden. Een van hen is er niet meer. Het is ontroerend om te zien hoe zijn huisgenoten verslagen zijn achtergebleven. Ze worstelen met vragen als ‘Had ik dit moeten zien aankomen?’ en ‘Welke signalen heb ik gemist?’ Een van hen besluit een marathon te peddelen op een surfboard om aandacht te vragen voor depressie. Met alleen zijn handen als motor vaart hij van IJmuiden naar Amsterdam.
Het heeft geen zin om jezelf achteraf verwijten te maken, maar als je iemand kent met zelfmoordgedachten, wees dan niet bang om het gesprek aan te gaan, beklemtoont de programmamaker. “Als je denkt: die zit niet zo lekker in z’n vel, vraag er dan naar. Door erover te praten kun je mensen die met dit soort gevoelens zitten juist beter helpen.”
Liever humor dan medelijden
Dat is een belangrijke boodschap, maar hoe maak je van zo’n zwaar onderwerp toch een beetje kijkbare televisie? Hoe zorg je ervoor dat het niet een loodzwaar programma wordt of dat de kijker zelf in een depressie belandt? Het antwoord is humor, zegt Lodiers. “Ik had een goede klik met de deelnemers en dan kun je soms ook grappen maken, of onnozele vragen stellen. En aan medelijden hadden ze al helemaal geen behoefte. Bovendien konden alle deelnemers heel goed uitleggen wat er met hen aan de hand is. Als je geïnteresseerd bent in mensen en hun verhalen, dan is dit geen moeilijk programma om naar te kijken.”
Na een jaar heeft Lodiers het gevoel dat hij het nu een beetje beter snapt. “Het is heel complex omdat je depressie niet kunt zien. Kanker begrijpt iedereen, maar dit is veel minder tastbaar, terwijl depressie ook een ziekte is. Ik heb deze mensen goed leren kennen en heb ze beter leren begrijpen dan ik ooit had gedacht. Helemaal zal het niet lukken omdat ik zelf dat zwarte randje niet heb. Zoals een van hen tegen mij zei: jij hebt gewoon altijd zin in het leven.”
Leven voor de Dood is vanaf 21 april iedere woensdag om 21.30 uur te zien bij BNNVARA op NPO 1.
Praten over zelfdoding helpt en kan bij hulp- en preventielijn 113. Telefoonnummer 0800-0113 of www.113.nl
Lees ook:
Als je vriend zelfmoord pleegt: ‘Aan Dominic kon je niets zien’
Het aantal zelfdodingen onder jongeren is flink gestegen. Vaak gaat het om oudere jongeren, die voor het eerst zelfstandig worden, belangrijke keuzes moeten maken. Op jezelf staan betekent ook hulp durven vragen.
De hel in haar hoofd is verdwenen
Nul zelfmoorden: is dat haalbaar in de geestelijke gezondheidszorg? Niet voor chronisch suïcidale mensen, zegt de Brabantse instelling GGz Breburg. ‘Wij zijn God niet.’
