Özcan Akyol is door zijn familie heen, maar gaat toch weer naar Turkije

Schrijver Özcan Akyol heeft een opeens grijs baardje. Vijf jaar na de eerste reeks De neven van Eus (NTR) zie ik een wijzere, en meer zorgelijke man in het nieuwe seizoen. Hij zoekt in afleveringen over jong ondernemerschap, rijke gastronomie in Gaziantep en vredig samenlevende minderheden (deze zondag), vooral naar positieve kanten van het land. Maar er is ook iets verloren gegaan. De vurigheid waarmee Eus in 2017 de verhoudingen in hedendaags Turkije wilde onderzoeken, is weg.

De neven van Eus, zijn tv-debuut, was een urgente zoektocht van een migrantenzoon naar zijn wortels in Turkije. Hij kreeg er de eervolle vermelding van de Zilveren Nipkowschijf voor. Er was een spanning tussen de in Deventer geboren man en zijn land van origine, met zijn familieleden met minder westerse kansen.

Hij behoort niet alleen in Nederland, maar ook in Turkije tot een minderheidsgroep: de alevieten, een humanistisch-liberale stroming binnen de islam. In het dorpje van zijn ouders glibberde hij destijds over de modderwegen; soennitische dorpen worden eerder geasfalteerd. “Ik had herder kunnen zijn hier”, mompelde hij.

Maar nee, in Nederland werd hij schrijver, columnist en inmiddels televisiepersoonlijkheid. Dat laatste zie je aan zijn nieuwe serie af. Özcan is een professional geworden, die nu zelfbewust leunt op zijn Turkse achtergrond om een ingang te vinden in het land met zijn sleutelpositie tussen continenten. “Ik ga Turkije aanraken, bekijken, horen, proeven. Ik wil de ziel van Turkije doorgronden”, zegt hij.

Ernstige bedreigingen

Toe maar. Op zich een prima insteek, zeker omdat Nederlanders alles wat Turks is grotendeels met Erdogan associëren. Alleen lijken de neven op, helaas. Bij familie kon hij zich niet achter politiek-culturele neutraliteit verschuilen en dat was fijn en oprecht voor de kijker. Het was ook naïef voor hem. Na een paar kritische afleveringen over teruglopend toerisme en conservatisme, werd hij ernstig bedreigd door Turkse Nederlanders met zinnen als: ‘Er staat een doodskist voor je klaar in Antalya’.

In zijn nieuwe serie lijkt hij meer op zoek naar kansen en verbinding dan naar frictie en kritiek. Het levert ook nieuwe beelden van het land op, maar ik geloof het niet altijd. Je moet meer tussen de regels door kijken.

Deze zondag liet hij zien hoe Turken, Arabieren en Koerden harmonieus samenleven in de traditionele zuidoostelijke stad Sanliurfa. “De mensen zijn gelukkig hier”, zeggen ze. Gemengde huwelijken zijn geen probleem, de islam is de grote bindende factor. “Hier kun je jezelf zijn.” Hij vraagt niet door. Hoe bestaat het, in het Turkije van Erdogan? Zijn lange arm reikt tot ons land, maar krijgt Sanliurfa niet te pakken?

Even later, in het zuidwesten, bezoekt Eus enkele leeglopende dorpjes van minderheden. In één ervan wonen nog maar vijftien gezinnen, en die strijden tegen het verdwijnen van de Suryoye-taal en -cultuur. Hier géén huwelijk met een Turk, hoor. Hij bezoekt ook Vakifli, het allerlaatste Armeense dorpje na ‘de massaslachting’. Er wonen nog 130 mensen, maar ‘opa Musa’ vindt het niet nodig om in het Armeens te schrijven en praten. Nee, hij spreekt Turks!, zegt die. Uit angst? Dat vraagt Eus niet. Maar ja, misschien was die verhulde benadering wel de enige manier om in beeld te brengen hoe die minderheidsdorpjes in het land gedecimeerd raken.

Vijf keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas columns over televisie.