Outsiderland laat zogenaamde buitenstaanders de kunstwereld binnen

“Iedereen houdt van Bassie en Adriaan. Ik ook. En daarom wilde ik er hier ook kunst over laten zien”, zegt de Amsterdamse kunstenaar Bruin Parry (1993). Hij is trots op de presentatie die vorige maand te zien was op de kunstmanifestatie Unfair in Amsterdam. De houten toegangsboog was in fel rood en geel geschilderd, in Parry’s handschrift stond er Bassie-en-Adriaanmuseum op geschreven, en zijn eigen naam. In het ‘museum’ collages en sculpturen die Parry heeft gemaakt van zijn jeugdhelden.

Parry is een multidisciplinair kunstenaar, en heeft ‘een chromosoompje meer’, aldus vriend en mentor Jan Hoek (1984), die zelf ook kunstenaar is. Parry werkt vier dagen per week in de studio van Hoek, daarnaast is Hoek ook initiatiefnemer van het project Outsiderland, waarbij kunstenaars zoals Parry gekoppeld worden aan een officieel geschoolde kunstenaar.

Dat Parry mee mocht doen met kunstmanifestatie Unfair was een eer: de deelnemers werden genomineerd door prominente mensen uit de ‘serieuze’ kunstwereld. Hoek: “Bruin wist meteen dat hij een Bassie-en-Adriaanmuseum wilde maken. Ik was eerst een beetje huiverig: Bruin maakt vaak prachtige dingen, maar zelf vind ik Bassie en Adriaan stom. Moest hij dan per se nu en hier met zoiets kinderachtigs komen?”

Maar Hoeks zorgen bleken onterecht. “Het was juist een heel goed idee, geen enkele ‘gewone’ kunstenaar had zo zonder ironie een ode durven brengen aan zo’n onderwerp, op zo’n prestigieuze plek. Ik denk dat we daarin heel veel te leren hebben van kunstenaars die nu nog niet meedoen, omdat zij wel echt de sky als de limit zien.”

Ze leerden elkaar kennen tijdens een wekelijkse oppassessie. Hoeks moeder is bevriend met de moeder van Bruin. Tijdens het oppassen werd er kunst gemaakt. Hoek: “Kleien, plakken, een fotoshoot bedenken, dat soort dingen. En dat was altijd heel leuk. Alleen had Bruin veel meer ideeën dan dat ik oppastijd had.” Later werkte Parry in een atelier vanuit een zorginstelling. “Daar zat hij niet op zijn plek”, zegt Hoek. “Bruin wil niet alleen werken met mensen met wie dan zogenaamd ook ‘iets is’, hij wil meedoen met de rest van de wereld. En zijn ouders vinden dat ook leuker.”

Buddyschap

Zo kwam Parry in het atelier van Hoek werken. Eerst één dag per week, toen twee dagen, en nu vier. “Dat is meestal een groot succes. Soms ook even niet. Maar hij voegt veel meer toe dan met de meeste andere mensen. Omdat hij zo’n andere dynamiek brengt, en andere waarde.”

De formule werkte zo goed dat Hoek dacht dat er wel meer kunstenaars gebaat zouden zijn bij zo’n samenwerking, een buddyschap noemt hij het. “Met de stichting Captain Hoek hebben we toen eerst een festival georganiseerd waarbij we niet-conventionele kunstenaars koppelden aan grote namen, zoals het schoenen- en kledingmerk Patta en Bas Kosters. Veel mensen hebben nog steeds contact.”

Kunstenaar Carmen Schabracq (1988) is zo iemand. Outsiderland koppelde haar aan kunstenaar Jacquelien Gosschalk de Leeuw (1959), iemand die kleding en poppen maakt, en een achtergrond heeft in de psychiatrie. Meer dan een jaar lang gingen ze heel regelmatig bij elkaar op bezoek.

“Ik woon in Amsterdam, zij in Assen, dus we zijn veel heen en weer gereisd", zegt Schabracq. “We gingen ook samen naar exposities en zijn echt bevriend geraakt. Het was niet zo dat we samen één kunstwerk maakten, maar we gingen wel gelijk op, inspireerden elkaar, dankzij Jacquelien ben ik ook weer jurken gaan maken. Ook delen we een Joodse achtergrond, die een rol speelt in Jacqueliens werk.”

Met het geld van Outsiderland konden ze een tuftapparaat kopen, een soort lussenmachine waarmee je wandkleden maakt. “Jacquelien ging zelf dankzij onze samenwerking meer kleur gebruiken, en ze kon er ook heel goed over vertellen.”

Hoek herkent die lenigheid met taal. “Ik zit zelf vaak heel lang te peinzen op een goede titel voor een nieuw werk. En dan heeft Bruin meteen een hele zin die echt briljant is.” Carmen: “Jacquelien is helemaal niet bezig met wat kunst zou moeten zijn, dat is heel bevrijdend. Wat moeilijk is, is dat het nu heel slecht gaat met de gezondheid van Jacquelien, ze heeft niet lang meer te leven. Ik dacht dat het een begin was, maar nu is het een eind.”

Wat moet er gebeuren met de nalatenschap

Hoek: “Dat is iets waar buddies het met elkaar over kunnen hebben, wat er moet gebeuren met de nalatenschap — of die naar een museum of een verzamelaar moet gaan bijvoorbeeld. Vanuit de zorginstellingen waar ze werken is die kennis er soms niet.”

Ook de financiën zijn een belangrijk onderwerp. “Bruin kan bijvoorbeeld geen geld verdienen, hij heeft een persoonsgebonden budget. Daarbij komt dat geld voor veel ‘outsiders’ een heel andere betekenis heeft dan voor de kunstenaars die wel moeten leven van de opbrengst van hun werk. Daarom krijgen de koppels nu vanuit de stichting een eigen potje waarmee ze hun plannen en projecten kunnen financieren. Maar ze kunnen er ook een keer samen van naar de Efteling.”

Outsiderland kreeg onderdak in het alternatieve kunstpodium Sexyland World, aan het IJ in Amsterdam-Noord. Van woensdag tot en met zondag kan iedereen binnenlopen. Altijd is er een ‘host’ aanwezig die meer kan vertellen over de achtergrond van de kunst en de makers, en bij wie je de kunst ook kunt kopen.

Onnodige grenzen in de kunst

In het gebouw zitten ook een bar annex kunstpodium, een Chinees restaurant en een alternatieve kapper. Hoek: “Een context die heel anders is dan de plekken waar de meeste ateliers vanuit de zorginstellingen in zitten”, zegt Hoek. “Er zijn meer dan 240 van dit soort ateliers in Nederland, met onderling veel verschillen. In sommige werken echt goede kunstenaars. Maar helaas wordt hun kunst nooit opgepikt door grote musea.”

Hoek vindt dat de kunstwereld onnodige grenzen stelt. “De officiële instellingen zeggen zich te concentreren op diversiteit, maar je moet wel een master van een kunstacademie hebben om serieus genomen te worden.” En dat terwijl Hoek tussen de verschillende groepen kunstenaars meer overeenkomsten ziet dan verschillen. De term outsider vindt hij daarom ook lastig.

“Klassiek geschoolde kunstenaars willen graag buitenstaander zijn, maar de mensen die nu outsider worden genoemd, willen er juist bij horen. Het grootste verschil is dat je op de kunstacademie leert conceptueel over je kunst en jezelf te praten, en tekstjes over jezelf te schrijven die niemand snapt. Dat doen outsiderkunstenaars niet. En ze hebben nog meer schijt aan ongeschreven regels.”

Tentoonstelling in Schiedam

Parry heeft een druk jaar, hij werd ook genomineerd voor de Volkskrant Beeldende Kunstprijs, samen met vier ‘gewone’ kunstenaars. Dat betekent dat Parry half oktober opnieuw een tentoonstelling mag maken in Stedelijk Museum Schiedam. Hoek is blij. “Het is een waardering voor Bruin en mij, maar ook voor het project in bredere zin. En het opent hopelijk ook deuren voor kunstenaars die nu niet mee kunnen doen. Omdat ze een daklozenachtergrond hebben, of vanwege welke reden dan ook, niet mee kunnen met het grote-mensencircuit.”

In Outsiderland in Amsterdam is vanaf 12 augustus Clothing Hospital te zien, van dakloze trans mensen uit Mexico. Vanaf 26 augustus is in Fotodok in Utrecht werk te zien uit Outsiderland. Meer informatie via Outsiderland.nl.

Lees ook:

Fotograaf Jan Dirk van der Burg ging op zoek naar de ware aard van de Nederlander

Jarenlang dwaalde fotograaf Jan Dirk van der Burg door woonwijken op zoek naar de ware aard van de Nederlander. Het resultaat toont hij in zijn serie Typisch Nederland: kliko’s in camouflagekleuren en de poëzie van een groene PTT-buitenbus.