Op theaterfestival Over het IJ mag het publiek zelf een huisuitzetting doen

De Vreemdeling
Over het IJ Festival/ Orkater
★★★★
The Poverty Peep Show
Over het IJ Festival/ The Younggangsters
★★★★

Zonder feesten en festivals geen leven? Dan bieden theaterfestivals wellicht uitkomst, want het risico op covidbesmetting is er niet groot.

Het nu net begonnen Over het IJ Festival bijvoorbeeld, op de NDSM-werf in Amsterdam-Noord, kenmerkte zich voorheen door veel gewoel en ellenlange wachtrijen. De pont ernaartoe is vol als vanouds, maar de richtlijnen zorgen nu voor een verbazende rust. Je kunt het festivalhart alleen binnenkomen met een (betaald!) polsbandje en bij elke voorstelling is een gezondheidsverklaring voorwaarde.

De programmering heeft er niet onder geleden. In loodsen, containers en buitenlucht presenteren nieuwe en gevestigde theatermakers hun kijk op actuele thema‘s. Met een IJ-Tour kunnen verschillende locaties corona-proof worden bezocht.

Er is De Nacht-Wacht: tijdens een nachtelijke wandeling openen Marjolijn van Heemstra en Najat Kaddour de zintuigen voor het donker. In Oxygen Debt (een filosofische spinningles) wordt de toeschouwer uitgedaagd de grenzen van het eigen lichaam te ervaren.

Wie is de vreemdeling?

Hoog in de NDSM-loods, met ijzeren trappen te bereiken, probeert het gerenommeerde gezelschap Orkater alvast een voorstelling uit die komend seizoen op tournee gaat. De Vreemdeling is een project van beeldend kunstenaar Michiel Voet. Over zijn zoektocht naar goede vriend Karim, die ruim twintig jaar illegaal in Nederland verbleef en plots terugkeerde naar geboorteland Algerije.

Op een draaiplateau staat een stoffige Peugeot, het vehikel van de roadtrip dwars door de Sahara, op weg naar de onvindbare Karim. Samen met een kennis, die zijn verblijfplaats beweert te weten, en een vrouw die connecties in hogere kringen heeft. Na een desastreus ongeval komt ook nog een Malinese migrant langsgestrompeld, op weg naar Europa met zijn gezin.

In De Vreemdeling is alles dubbel. Met langs glijdende videobeelden is het een theatrale vertelling én een bewegende expositie van performances. En wie ís eigenlijk de vreemdeling? Karim? Of Michiel, die zomaar tweeduizend dollar betaalt voor een tocht door de woestijn? En die zich in die kale woestenij met tekstvlaggen laat fotograferen? (‘De waarheid spreken is een revolutionaire daad’, staat erop.) Juist die voortdurend verschuivende perspectieven maken het tot meer dan een exotisch reisverslag. Het laat zien dat de Europese blik beperkt is.

Lekker de deur inrammen

Iets vergelijkbaars gebeurt in The Poverty Peepshow. Daar zet theatergroep Younggangsters het publiek op een ander been door ‘de experience’ van een ‘real live huisuitzetting’. Door het publiek zelf met een stormram de deur te laten inbeuken. En daar nog voor te applaudisseren ook.

Niet toevallig is de tekst geschreven door Michael Bijnens, die ook voor De Vreemdeling tekende. Hij groeide op in de Antwerpse marginaliteit en deed (werk)ervaring op in Zuid-Amerikaanse favela’s en drugsregio’s. Hij kent dus alle kanten van medailles en schrijft rauw, spits, geestig en onbevooroordeeld. Resultaat: tragikomedies die je met vaart door ellende slepen, maar niet onberoerd laten.

Jammer van de wat moralistische inleiding en epiloog die Orkater en Younggangsters vermoedelijk zelf hebben toegevoegd. Daar mag nog aan geschaafd worden. Verder geven beide groepen de geest van de teksten alle credit.

In The Poverty Peepshow gebeurt dat met een uitbundige uitwisseling tussen een sexy deurwaarder, bewegende objecten, een gefrustreerde telefoon, een buikige spiderman en een zeventiende-eeuwse pijproker. In De Vreemdeling maakt Adam Kissequel met zijn ogenspel en stembuiging de Malinese migrant tot een karakter van jewelste. Alleen al daarvoor de moeite waard!